شفافیت؛ حلقه مفقوده نظام مالیاتی کشور

اخبار بازار – وحید شقاقی شهری در خصوص چرایی اهمیت مالیات در شرایط فعلی گفت: در اقتصاد ایران پیش از این تحریم‌ها، 30 تا 40 درصد بودجه عمومی دولت، درآمدهای مالیاتی بوده است و بیش از 60 درصد از طریق درآمدهای نفتی و سایر منابع مثل واگذاری دارایی‌های دولت و انتشار اوراق دولتی، بودجه مالی دولت تأمین می‌شد.

وی افزود، عملاً مالیات به‌صورت یک محور تزئینی و عمدتاً اتکای دولت بر منابع غیرمالیاتی به‌ویژه درآمدهای نفت بوده است که حدوداً 40 تا 50 درصد بودجه کشور را شامل می‌شد همچنین فروش دارایی‌های دولت هم بخشی را پوشش می‌داد.

کارکردهای مالیات و واکنش ساختار اقتصاد ایران به نظام موجود مالیاتی

این کارشناس امور مالیاتی گفت: در دنیا مالیات بحث بسیار مهمی است و معمولاً سه هدف مهم را نیز دنبال می‌کند؛ یکی از اهداف مالیات، ایجاد درآمدهای پایدار برای دولت‌ها است. بحث مهم دیگر بازتوزیع ثروت است، شاید برای هر کشوری این موضوع بسیار مهم باشد چرا که عامل اصلی نارضایتی در کشورها همین موضوع نابرابری درآمدی و نابرابری ثروت است.

وی در ادامه تأکید کرد، برای هر کشوری مهم است که شکاف طبقاتی را کنترل کند و برای آنکه دولت بتواند این کار را انجام دهد، مالیات ابزار بسیار کارآمدی است. یکی از اهداف دیگر مالیات کنار درآمدهای پایدار برای دولت و بازتوزیع ثروت، بحث مقابله با احتکار و مقابله با فعالیت‌های غیرمولد می‌تواند قلمداد شود که در راستای حمایت از تولید مالیات سهم بسزایی دارد چرا که وقتی ما فعالیت‌های مخل تولید مالیات را ببندیم نقدینگی به‌سمت تولید هدایت می‌شود.

کاربردهای ابزار مالیات در کشور ما مورد توجه قرار نگرفته است
شقاقی شهری گفت: در کشور ما این دو هدف (بازتوزیع ثروت و مقابله با فعالیت‌های غیرمولد) مورد توجه قرار نگرفت و هیچ‌کدام از این دو هدف، مدنظر نبود و در بیشتر موارد، مالیات صرفاً برای بحث کسب درآمد، آن هم برای تأمین 30 درصد بودجه کشور بود ضمن اینکه دو هدف دیگر نیز هرگز در نظام مالیاتی مهم نبوده است در حالی که در دنیا بیش از 90 درصد بودجه دولت از درآمدهای مالیاتی تأمین می‌شود.

چرا در چند سال اخیر مالیات مورد توجه ویژه قرار گرفت؟

این اقتصاد‌دان گفت: وقتی ما به شرایط تحریم برمی‌خوریم مالیات برای کشور مهم می‌شود چرا که عملاً درآمدهای نفتی حذف می‌شود و در واقع با این اتفاق، 40 تا 50درصد درآمدهای مورد نیاز در بودجه کشور از بین می‌رود پس لازم است در این شرایط دولت جایگزینی پیدا کند.

وی اضافه کرد، بهترین جایگزین برای جبران کسری بودجه کشور هم بحث مالیاتی می‌شود به همین دلیل در دو سال اخیر دولت و مجلس و همه اقتصاددان‌ها برای اصلاح نظام مالیاتی در کشور خیز برداشته‌اند اما هدف اصلی که دنبال می‌کنند عمدتاً همان هدف تأمین درآمدی است و دو هدف مهم دیگر مالیات، همچنان مغفول مانده است.

شهری گفت: متأسفانه طرح جامع مالیاتی 8 سال است که پیش می‌رود ولی پیشرفت قابل ملاحظه‌ای نداشته است. قرار بود نظام جامع مالیاتی در قالب این طرح اجرایی شود و سامانه‌های کشور به این نظام متصل شوند و داده‌ها به‌صورت آن‌لاین رصد شوند و مورد پردازش قرار گیرند تا گردش و مبادلات مالی افراد مشخص شود.

وی تأکید کرد: در حوزه نظام مالیاتی ما با چند مسئله دیگر نیز مواجه هستیم؛ اولاً شفافیت‌ درآمدی در کشور حاکم نیست و ثانیاً پایه‌های جدید مالیاتی در کشور تصویب نشده‌اند. در دنیا بیش از 500 پایه مالیاتی وجود دارد ولی ما در اقتصاد ایران کمتر از 50 پایه مالیاتی داریم.

این کارشناس مالیاتی ادامه داد: پایه‌های مالیاتی در اقتصاد ایران بسیار ناکافی و‌ ضعیف است. مشکل دیگری که داریم بحث معافیتهای گسترده‌ای است که در حوزه‌های مختلف وجود دارد. این معافیت‌ها متأسفانه اثربخشی لازم را نداشته‌اند و در مواردی هم پشت‌پرده روابطی وجود داشته که باعث توسعه این معافیت‌های مالیاتی شده است.

وی افزود، افرادی در دولت تلاش می‌کنند پایه‌های مالیاتی را بیشتر کنند. یک پایه مالیاتی که پیگیری و مصوب شد مالیات بر خانه‌های خالی بود که اجرایی شدن این پایه مالیاتی کار سختی است. درباره پایه‌های مالیاتی دیگری نیز بحث می‌شود که آنها نیز همچنان به سرانجام نرسیده‌اند، مثل مالیات بر ثروت، مالیات بر مجموع درآمد و مالیات بر عایدی سرمایه که همه مطرح هستند ولی فرآیند تصویب قانون آنها بسیار طولانی شده است.

شفافیت پیش‌نیاز مالیاتهای جدید است

شقاقی شهری در خصوص تأخیر در تصویب مالیاتهای جدید گفت: واقعیت این است که باید در سه قوه بر سر بحث مالیات اجماع صورت بگیرد و همچنین اگر پایه مالیاتی کشور نیز اصلاح شود، نیازمند شفافیت است یعنی برای مثال وقتی می‌خواهید از ثروت، مالیات بگیرید باید بدانید که هر کس چقدر ثروت دارد و اگر بخواهید از مجموع درآمد مالیات بگیرید نیاز است که مجموع درآمد افراد مشخص باشد، برای این منظور نیاز است که گردش مالی افراد شفاف باشد.

وی اضافه کرد، بحث مشخص کردن گردش مالی افراد کار سختی نیست اما مسئله این است که بانکهای اطلاعاتی که نزدیک به 16 سامانه است باید به طرح جامع مالیاتی متصل شوند که برای این منظور باید قوانین مربوط تصویب شود.

این کارشناس اقتصادی ادامه داد: در حال حاضر 16 سال است که بحث مالیات بر درآمد و مالیات بر ثروت بین مجالس و دولت‌ها در رفت‌وآمد است ولی تصویب نمی‌شود، دلیل این است که تصویب آنها نیاز به شفاف‌سازی دارد و ما همچنان از شفافیت گریزانیم.

شقاقی شهری در خصوص اهمیت مالیات برای کشور گفت: بودجه بدون نفت، بدون مالیات محقق نمی‌شود. بقیه راهکارها مثل انتشار اوراق، چاپ پول، فروش دارایی‌های دولت و فروش شرکت‌های دولت همه هزینه دارند. از همه کم‌هزینه‌تر و سالم‌تر مالیات است و مهم‌تر اینکه مالیات اهداف دیگری را نظیر بحث بازتوزیع ثروت که مطرح شد، محقق می‌کند.

نقش مجلس شورای اسلامی در توسعه مالیاتی چیست؟

عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی در خصوص نقش مجلس شورای اسلامی یازدهم در توسعه مالیاتی گفت: واقعیت این است که سهم مهمی را در این زمینه مجلس باید ایفا کند. مجلس باید در این شرایط تحریم، کمک کند لوایحی که دولت برای توسعه نظام مالیاتی کشور ارائه می‌کند، هم باکیفیت بالاتر و هم سریعتر مصوب شود.

وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر دولت کسری بودجه بالایی دارد و با وجود این کسری بودجه بالا، ممکن است گرفتاری‌ها بیشتر شود چرا که دولت مجبور خواهد شد یا شرکت‌های خود را بفروشد یا اوراق منتشر کند و در بدترین حالت به بانک مرکزی و نظام بانکی فشار بیاورد. اگر بخواهیم برای تأمین کسری بودجه از این راهکارها استفاده کنیم، هزینه‌های تورمی و هزینه‌هایی در آینده منابع خواهد داشت.

نقش ابزار مالیات در رونق‌بخشیدن به تولید ملی

این کارشناس امور مالیاتی در مورد نقش مالیات در تولید گفت: برای تولید، شما باید از طرفی سیاست‌های تسهیل‌کننده داشته باشید و از سوی دیگر باید جلوی حرکت نقدینگی به‌سمت فعالیت‌های مخالف تولید را ببندید. هیچ ابزاری جز مالیات برای این کار وجود ندارد.

وی افزود: ما با صدور دستور یا با اقدامات تعزیراتی که نمی‌توانیم در بلندمدت بخش غیرمولد را مهار کنیم، این موضوع در کوتاه‌مدت شاید مؤثر باشد اما قطعاً در بلندمدت به مشکل دامن می‌زند. انجام درست این کار، ابزار می‌خواهد و ابزار آن مالیات است.

این اقتصاددان ادامه داد: ما باید از فعالیتهای مخل تولید، مالیات بگیریم (مثل مالیات بر عایدی سرمایه)، با این اوصاف من هر کالایی که بخواهم با هدف کسب سود بخرم، می‌دانم که دولت مالیات خواهد گرفت، پس در نتیجه باعث می‌شود دیگر وارد کردن نقدینگی در بخشهای غیرمولد صرف نکند، آن موقع است که نقدینگی یا به‌سمت تولید می‌رود یا به‌صورت سپرده گذاری در بانک قرار می‌گیرد.

مالیات بر ثروت و مالیات بر عایدی سرمایه هردو نقش مهمی در هدایت و کنترل نقدینگی را دارند، یعنی هر کس که ثروت بیشتر دارد باید مالیات بیشتری بدهد. ما به‌دلیل اینکه از ابزار مالیات استفاده نمی‌کنیم، به‌سراغ ابزارهایی که معقول نیستند می‌رویم.

آیا زیرساختهای لازم برای اصلاح نظام مالیاتی وجود دارد؟

شقاقی شهری در خصوص زیرساختهای لازم برای اصلاح نظام مالیاتی گفت: اگر اراده لازم وجود داشته باشد، زیرساخت‌ها سریع فراهم می‌شود اما مانع اصلی اصلاحات مالیاتی در حال حاضر این است که ما در زبان شفافیت را مطرح می‌کنیم اما در عمل اعتقادی به آن نداریم. در این مورد ذی‌نفعانی وجود دارند و این ذی‌نفعان نمی‌گذارند شفافیت به وجود بیاید چرا که وقتی می‌خواهید مالیات بر ثروت بگیرید اولین بحثی که پیش می‌آید این است که این ثروتها از کجا آمده است.
وی اضافه کرد: دولت در حال حاضر به‌سراغ فروش شرکت‌ها و اوراق رفته است، این راهکار تا حدی پاسخگو خواهد بود، البته که بازار سرمایه هم مسائل خاص به خودش را دارد. این مسئله نشان می‌دهد ما هنوز هم تن به اصلاحات ساختاری در حوزه مالیات نداده‌ایم اما هرچقدرکه تحریم‌ها به درازا بکشد و دولت با مشکل تأمین منابع مالی مواجه شود مجبور خواهد شد که تن به اصلاحات ساختاری در نظام مالیاتی بدهد.

دسترسی به اطلاعات مالی حق دولت و حاکمیت است

این اقتصاددان در مورد دسترسی دولت به اطلاعات مالی افراد گفت: داده‌ها و اطلاعات مالی برای دولت و حاکمیت محرمانه نیست. این افراد هستند که نباید از فعالیت‌های یکدیگر خبر داشته باشند اما این حق حاکمیت است. دولت باید از مبادلات مالی افراد کاملاً خبردار باشد، در همه کشورهای توسعه‌یافته همین است.
وی تأکید کرد: ما از یک طرف می‌گوییم که می‌خواهیم مثل کشور‌های توسعه‌یافته باشیم و از طرف دیگر حاضر نیستیم اقداماتی را که آنان انجام می‌دهند انجام دهیم، اینها با یکدیگر تناقض دارد. تا زمانی که نخواهیم کشور را با مالیات اداره کنیم، شکاف طبقاتی وجود خواهد داشت، درآمد پایدار برای دولت نخواهیم داشت و نمی‌توانیم نقدینگی را به‌سمت تولید هدایت کنیم.

شقاقی شهری متذکر شد: اگر بخواهیم هر کدام از این پایه‌های مالیاتی را تصویب کنیم یکی از اصل‌های آن شفافیت است، چرا که در صورت تصویب آنها دیگر نمی‌توان گفت که “حساب من کنترل نشود و حساب فرد دیگری مورد کنترل و ارزیابی قرار بگیرد.” وقتی بحث شفافیت می‌آید و قانون مربوط به آن مصوب می‌شود همه داده‌ها در سازمان امور مالیاتی مورد ارزیابی و قرار می‌گیرد، مثل دوربین‌های کنترل سرعت، فرقی نمی‌کند که خودروی چه‌کسی در حال جریمه شدن است.

وی خاطرنشان کرد: زمانی که نظام مالیاتی فعلی، سیستمی می‌شود دیگر بحث فساد و رشوه‌ها اتفاق نمی‌افتد. وقتی شما همه چیز را سیستمی می‌کنید و داده‌ها و اطلاعات را به‌صورت آن‌لاین درمی‌آورید دیگر مسائل از انسان‌محوری خارج و سیستم‌محوری می‌شود و آن موقع دیگر چانه‌زنی، رشوه، فساد و همه این احتمالات از بین می‌رود.

عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی در واکنش به این پرسش که آیا نرخهای مالیاتی در شرایط کنونی بازدارندگی و کاربرد لازم را دارند؟ گفت: ما باید قوانین و نرخ‌ها را بِروزرسانی کنیم تا با شرایط روز همخوانی داشته باشند، یکی از این قوانین، مربوط به نظام مالیاتی است که این موضوع نیاز به بحث‌های لازم در مجلس و دولت دارد. البته بحث معافیت‌های مالیاتی نیز در حال حاضر بحث مهمی است، ما هم‌اکنون 50 تا 60 هزار میلیارد تومان معافیت مالیاتی پرداخت می‌کنیم که کارنامه و اثربخشی آن نیز مشخص نیست. ما باید معافیت‌های مالیاتی را بر مبنای یک منطق و اصولی اجرایی کنیم که متأسفانه این هم رعایت نشده و مسئله را گسترده‌تر کرده است.

این کارشناس امور مالیاتی با ارائه آمارهایی از فرار مالیاتی گفت: واقعیت این است که ما اصلاً نمی‌دانیم چقدر فرار مالیاتی داریم، عددها متفاوت است که برای سال گذشته 40 تا 60 هزار میلیارد تومان گفته شده است. متأسفانه خیلی از فعالیت‌های اقتصادی شناسایی نشده‌اند.

وی تأکید کرد: تا زمانی که نظام مالیاتی ما سیستمی هوشمند و شفاف نشود، در هر سه بخش فرار مالیاتی، معافیت‌های مالیاتی و پایه‌های جدید مالیاتی مشکل خواهیم داشت. طرح جامع مالیاتی ما همچنان انسان‌محور و سنتی است و این موجب می‌شود که هم فساد وجود داشته باشد و هم در شناسایی و پوشش مؤدیان مالیاتی دچار مشکل باشیم.

 منبع: تسنیم