تغییرات ارزی و یکپارچگی بازارها؛ دلیل اصلی گرانی‌ها
اخبار بازار؛ محمد سياح – به‌طور خلاصه، سيمان 60 درصد، موبايل 30 تا 50 درصد، لوازم‌خانگي تا 60 درصد و لبنيات تا 40 درصد رشد قيمت را تجربه کرده‌اند که اين رويه ادامه دارد. در همين ارتباط، نظر وحيد شقاقي‌شهري، اقتصاددان و استاد دانشگاه، را در اين‌باره جويا شده‌ايم که در ادامه مي‌آيد.
در ماه‌هاي اخير شاهد افزايش بي‌رويه و شايد پرسرعت قيمت در بازارهاي مختلف هستيم. اين روند افزايشي قيمت در همه بازارها در حال رخ‌دادن است و به‌نظر مي‌رسد متوقف هم نمي‌شود، مشکل کار کجاست که همه بازارها به‌سرعت در حال تغيير قيمت هستند؟
بازارهاي ايران يکپارچه است و متاسفانه اين مساله را مورد توجه قرار نمي‌دهيم و نتيجه آن افزايش پي‌درپي قيمت‌ها در بازارهاي مختلف مي‌شود. تقريبا از بهمن‌ماه بازار سرمايه شروع به رشد کرد وقتي هم بيماري کرونا به‌وجود آمد، بازار سرمايه رشدهاي بسيار بالايي را در سهام شاهد بود. به‌تدريج کرونا اثرات خود را در تعطيلي و مسدودشدن مرزها و مشکلات صادرات غيرنفتي نشان داشت و در کنار تحريم‌ها، موجب شد تا تراز ارزي به مشکل بخورد. صادرات غيرنفتي فصل بهار ايران هم عملا30 درصد کاهش يافت و وقتي چنين اتفاقاتي در اقتصاد مي‌افتد ماحصل آن افزايش شتابان و بي‌رويه بازار سرمايه و قيمت سهام، کاهش 30 درصدي صادرات غيرنفتي، کاهش قيمت نفت و محصولات پتروشيمي و فلزات مي‌شود که باعث شده تا مشکلات متعددي را با هم تجربه کنيم. افزايش 1500 تا دو هزار توماني قيمت دلار را شاهد بوديم، يعني دلاري که 15 هزار تومان بود در کانال 17 هزار تومان قرار گرفت، طلايي که در اسفند و اوايل فروردين حدود 650 هزار تومان به‌ازاي هر گرم قيمت داشت در کانال 700 هزار تومان قرار گرفت و به‌تبع آن افزايش قيمت مسکن نيز رخ داد و وقتي قيمت ارز، طلا، مسکن، خودرو و سهام افزايش مي‌يابد، به‌تدريج اثرات خود را در بازارهاي ديگر مي‌گذارد به اين دليل که بازار واحد است. همه بازارها هم به نحوي تحت‌الشعاع قرار مي‌گيرند چراکه قيمت دلار اثر خود را هم به صورت مستقيم و هم به‌صورت انتظارات تورمي و رواني در ساير بازارها را نشان مي‌دهد.
گاها مي‌بينيم که سازمان تعزيرات حکومتي براي کنترل قيمت وارد بازار مي‌شود، آيا با اين روش مي‌توان قيمت‌ها را کنترل کرد؟
ايراد کار اين است که فهم مديريت اقتصادي فکر مي‌کند با ابزارهاي تعزيرات و پليسي مي‌تواند بازار را کنترل کرد، اما با اين ابزارها نمي‌توان در يک دوره زماني بلندمدت بازار را کنترل کرد. بازار با سياست‌گذاري درست کنترل مي‌شود و چون ما از اين ابزارها استفاده نمي‌کنيم و از طرف ديگر چون مشخص شده علل افزايش قيمت‌ها موارد ديگري است، شاهد افزايش قيمت کالا در ساير بازارها هستيم.
افزايش قيمت‌ها در بازارهاي مختلف تا چه زماني مي‌تواند ادامه پيدا کند؟
افزايش قيمت‌ها با ساير بازارها همراه مي‌شود، واقعيت اين است که همه قيمت‌ها به نحوي تابع عرضه و تقاضا هستند. زماني‌که قيمت‌ها افزايش مي‌يابد خانواده‌ها تا حدي مي‌توانند پاسخگوي افزايش قيمت باشند، اما وقتي قيمت‌ها از حدي بالاتر برود هزينه‌ها را اولويت‌بندي مي‌کنند. به‌عنوان مثال يک کارمند يا کارگر حقوق ثابتي را دريافت مي‌کند و در سبد مصرفي خانوارش 10 تا 15 کالا وجود دارد که مي‌تواند شامل اجاره‌بها، خوراک و هزينه‌هاي جاري خانواده باشد؛ زماني که قيمت‌ها افزايش مي‌يابد و حقوق ثابت است، فرد مجبور مي‌شود تعدادي از کالاهاي مصرفي خانوار را از سبدخانوار حذف کند. اگر فشار قيمت‌ها بالاتر برود با توجه به موضوع عرضه و تقاضا، سبد مصرفي خانوار و حقوق و دستمزد، افراد شروع به حذف برخي از اقلام مصرفي يا کاهش مصرف برخي از اقلام خواهند کرد. خود اين اتفاق در نهايتي باعث خواهد شد تا افراد عادت مصرفي خود را کنار بگذارند يا برخي اقلام مصرفي را حذف کنند يا کاهش دهند. به‌عنوان مثال زماني که اجاره‌بها افزايش مي‌يابد و از حدي مي‌گذرد فرد مجبور مي‌شود خانه‌‌اش را جابه‌جا و از متراژهاي بزرگتر به متراژهاي کوچک‌تر نقل مکان کند. يکي از افزايش قيمت دلار است در يک بازار متحد باعث افزايش قيمت ساير کالاها مي‌شود. بعد از اين است که تصميم مي‌گيريم با ابزارهاي تعزيراتي با اين بازار برخورد کنيم، اما اين مسير اشتباه است شايد يک بازار را به مدت محدود کنترل کنيم، اما اين بازار را نمي‌توان به‌صورت دائمي با چنين ابزارهايي کنترل کرد چرا که اثرات اين اتفاق در بازارهاي ديگر خود را نشان مي‌دهد.
سياست‌هاي اتخاذشده در سال‌هاي اخير در به ثبات رساندن اقتصاد قابل لمس نبوده، مشکل اصلي کجاست؟ آيا در سياست‌گذاري يا اجراي سياست‌ها يا نظارت بر اجراي قوانين مشکل داريم يا تحريم‌ها اثر بيشتري دارند؟
بخشي از اين مسائل مربوط به تحريم است و نمي‌توان اين موضوع را از اقتصاد ايران حذف کرد بايد بپذيريم تحريم مشکلات زيادي براي کشور در صادرات نفتي، واردات کالاها و فناوري‌ها، مبادلات پولي ايجاد کرده و هزينه مبادلات را هم افزايش داده است، اما مساله فقط تحريم نيست. يعني بخش عمده‌اي از مشکلات اقتصادي ارتباطي با تحريم‌ها ندارد. اين ضعف در سياست‌گذاري‌ها و اجراي سياست‌هاست. سياست‌گذاري‌ها يا درست نيست يا هنوز اتخاذ نشده است. به‌عنوان مثال بهبود فضاي کسب و کار که يک سياست بنيادين است چه ربطي به تحريم‌ها دارد؟ هزينه کسب و کار در اقتصاد به‌حدي بالاست که بسياري از فعالان اقتصادي حاضر نيستند درگير پروسه طولاني مجوز و فرايند کسب و کار شوند. افزايش هزينه توليد به دليل ساختارهاي معيوب است و عملا ماليات زمان از توليد داخلي گرفته مي‌شود، يعني شخصي که مي‌خواهد کسب و کاري راه بيندازد، به همين دلايل مجبور مي‌شود شش‌ماه ديگر آن راه‌اندازي کند. بحث بهبود فضاي کسب و کار سياستي است که قانون هم شده، اما اجرا نشده يا ضعيف اجرا شده است.
نقش ابزارهاي مالياتي را براي کنترل رشد فزاينده قيمت‌ها چطور ارزيابي مي‌کنيد؟
بخشي از مشکلات افزايش قيمت‌ها به‌دليل نبود ابزار مالياتي براي کنترل فعاليت‌هاي مخل اقتصاد است، به‌عنوان مثال در بازارهاي مختلف شاهد اين هستيم که افرادي با پول‌هاي کلان، کالاها را خريداري و احتکار مي‌کنند و در شرايطي که مازاد تقاضا تشديد مي‌شود آن را به چندين برابر قيمت مي‌فروشند. همه جاي دنيا با ابزار مالياتي اين اتفاق را کنترل مي‌کنند، اما در کشور ما از اين ابزار استفاده نمي‌شود. مثلا کسي که مسکني را خريداري و احتکار کرده تا دو ماه بعد آن را بفروشد و سود چند برابري به‌دست آورد را در نظر بگيريد، همه جاي دنيا با ابزار ماليات مانند ماليات بر عايدي سرمايه و ثروت جلوي اين کار را مي‌گيرد، يعني فعاليت‌هاي مخل توليد را کنترل مي‌کنند. در کشور ما اين موضوع تصويب نشده است.
منبع: آرمان
