نوحه هایی که بازاری شده‌اند!
در مراسم مذهبی مسلمانان، موسیقی اهمیت ویژه‌ای دارد. ایام سوگواری حسینی هم از این قاعده مستثنی نیست و این روزها اغلب با نغمات حزن‌انگیزی همراه‌اند که باید توسط خوانندگان خوش‌صوت خوانده شوند. مداحانی که قدیم‌ها سبک و سیاق و خلق و خوی خاص خود را داشتند، امروز جای خود را به مداحانی داده‌اند که با عنوان نوآوری سعی کردهاند، از شعر و آواز اصیل فاصله بگیرند.
اهمیت موسیقی مذهبی و بویژه تعزیه از آن نظر زیاد است که موجب حفظ آهنگ‌های ملی ما می‌شود؛ اما مداحان امروز چقدر در این راستا تلاش کردهاند؟
زنده‌یاد روح‌الله خالقی بخشی از کتاب «سرگذشت موسیقی ایران» را به موسیقی مذهبی اختصاص داده و درباره‌ی موسیقی ایام سوگواری حسینی نوشته است: «دسته‌های عزاداران حسینی که سابقا در خیابان‌ها راه می‌افتاد، چندی متروک شد و دوباره این رسم عزاداری تجدید شده است که از لحاظ نوحه‌خوانی با موسیقی ارتباط دارد. منتها در گذشته نوحه‌خوان‌های خوب پیدا می‌شدند که به نغمات موسیقی هم آشنایی داشتند و آهنگ‌های نوحه را به سینه‌زن‌ها و پامنبری‌خوان‌ها می‌آموختند، ولی حالا نوحه‌ها بازاری شده و کم‌تر نغمه دلفریبی دارد.
گذشته از اشعار بازاری که معمولا در نوحه‌خوانی به کار می‌رود، بعضی از شاعران معروف، اشعار خاصی هم برای نوحه‌سرایی گفته‌اند که از جمله بهترین آن‌ها باید مرثیه‌های مذهبی یغمایی جندقی شاعر معروف را ذکر کرد. وی ظاهرا مبتکر سبکی در مرثیه‌سازی است که آن را «نوحه سینه‌زنی» می‌گویند و به واسطه کوتاهی و بلندی مصراع‌ها، برای آهنگ موسیقی متناسب و به همین جهت به طور نوحه با نغمه‌های مخصوص خوانده شده است.
از جمله کسانی که معلم این فن بوده‌اند، از میرزا محمد مکتب‌دار اصفهانی نام می‌برند. در زمان او پامنبری‌ها قبل از واعظ در پایین منبر نوحه می‌خواندند. همچنین اشخاصی که می‌خواستند، آهنگ‌های نوحه‌ی سینه‌زنی را خوب فرا گیرند، نزد او می‌رفتند و طرز صحیح خواندن اشعار نوحه را فرا می‌گرفتند. چنان که ملاحظه می‌شود به این ترتیب، خواندن نوحه، فنی به‌شمار می‌آمده است و باید این کار را از اشخاصی که اهل اطلاع بودند، یاد بگیرند و البته نوحه‌هایی که با این روش خوانده می‌شد، اثر مطلوب‌تری داشت.»
حالا نسل قدیمی مداحان آرام‌آرام کنار می‌روند و روند مداحی به‌دست نوحه‌خوانان جوانی می‌افتد که الگوهایی غربی برای سبک خواندن خود انتخاب می‌کنند. این در حالی است که موسیقی مذهبی زمانی خودش نقش زیادی در تربیت آوازخوانان بزرگ داشته است.
زنده‌یاد خالقی در این‌باره نیز نوشته است: «خواننده خوش‌آواز بهتر می‌توانست در دل عزاداران رخنه کند. بنابراین جوانانی که صدای گرم و خوش‌آهنگ داشتند، برای نقش‌های تعزیه انتخاب می‌شدند و مدتی نزد تعزیه‌خوان‌های استاد که که دستگاه‌دان بودند و از ردیف و گوشه‌های آواز به خوبی اطلاع داشتند، طرز خواندن صحیح را مشق و تمرین می‌کردند. به همین دلیل، خوانندگانی که از این مکتب بیرون آمدند، در فن آواز به مقام هنرمندی رسیدند.»
176/
