اینترنت ملی؛طرحی مهم اما بی سرانجام!

 اما به‌نظر می‌رسد انتخاب عنوان اینترنت ملی برای این طرح به نگرانی‌های عمومی برای اجرای آن دامن بزند چرا که با توجه به نام آن برخی تصور می‌کردند که با راه‌اندازی این شبکه دسترسی کاربران به اینترنت جهانی محدود و متوقف می‌شود. بنابراین برخورد کارشناسی نشده با این طرح بااهمیت و ضروری باعث شد مردم تصور کنند قرار است در شبکه بسته اطلاعاتی محدود شده و دسترسی‌شان به اینترنت جهانی قطع شود. این موضوع در شرایطی اتفاق می‌افتاد که مجلس برای اجرای کم‌هزینه و ساده شبکه ملی اطلاعات بودجه‌های هنگفتی به تصویب رساند و دولت را مقید کرد تا این پروژه را حداکثر در مدت سه‌سال به بهره‌برداری برساند، اما عمر دولت نهم و دهم به سر رسید و این پروژه با گذشت ٩‌سال همچنان به سرانجام نرسید. این درحالی است که «رضا کیانی» کارشناس آی.تی به «شهروند» می‌گوید: شبکه ملی اطلاعات ساختار بسیار ساده‌ای دارد که از نظر فنی حداکثر ظرف مدت ٦ ماه قابل اجرا و پیاده‌سازی است. این ساختار ساده به بودجه هنگفت ١٦‌هزار‌میلیارد تومانی احتیاج ندارد. شبکه ملی اطلاعات که در بسیاری از کشورهای جهان اجرا و پیاده‌سازی شده است و نقش مهمی در کاهش هزینه اینترنت کاربران و افزایش قابل توجه سرعت دسترسی آنها دارد حالا با وجود صرف وقت و هزینه بسیار تنها ٥‌درصد پیشرفت داشته است و در این میان پیکان نمایندگان مجلس تنها وزیر دولت یازدهم را نشانه رفته است. این موضوع حتی «واعظی» را به اعتراض واداشته و سکوت چند ساله مقابل اجرای این طرح مهم را یادآور شد. با این حال شبکه ملی اطلاعات هنوز اندرخم یک کوچه باقیمانده است و ترافیک‌سازی کاربران ایرانی روی پهنای باند اینترنت بین‌الملل همچنان ادامه دارد.

ادعاهای پیرامون اینترنت ملی
قطع شدن دسترسی به شبکه‌های جهانی، محدودشدن به ‌ایمیل و اینترنت داخلی، امنیتی‌شدن اطلاعاتی که کاربران ایرانی در محیط مجازی ردوبدل می‌کنند و… اینها از مهم‌ترین شایعات و البته ضدتبلیغاتی بود که برای شبکه ملی اطلاعات به راه افتاد. نامگذاری نه‌چندان دقیق این پروژه به راحتی توانسته بود از هیچ، جنجال‌سازی کند و به نگرانی‌های کاربران ایرانی عمق داده و دامن بزند. نگرانی‌هایی که هنوز ادامه‌دار است و به محض شنیده ‌شدن خبری از اجرای شبکه ملی اطلاعات، ذهن کاربران را درگیر خود می‌کند. اما شبکه ملی اطلاعات دقیقا به چه معناست و بناست که چه کاری انجام شود؟ «کاظم آیت‌اللهی» رئیس پیشین سازمان نظام صنفی رایانه و کارشناس آی‌تی در این‌باره به «شهروند» می‌گوید: تصور کنید شما از تهران بخواهید شماره دوستی را بگیرید که در همین شهر ساکن است. آیا نیاز است که ابتدا کد ٠٠٩٨ ایران و سپس کد ٠٢١ تهران و در انتها شماره منزل دوست‌تان را بگیرید؟! … خیر. ارتباط درون شبکه‌ای مخابرات، تماس شما را بدون نیاز به کدگیری منتقل می‌کند. اما این موضوع درباره اینترنت اتفاق نمی‌افتد و اگر بخواهید یک پرداخت الکترونیکی با بانک سر کوچه‌تان داشته باشید این درخواست ابتدا از طریق شبکه جهانی اینترنت به سرور خارج از کشور منتقل می‌شود و سپس از آن‌جا دوباره به کشور وارد شده و پس از پرداخت هزینه‌هایی مانند گمرکی، به بانک سر کوچه شما منعکس می‌شود. صرف نظر از طول مسیر، این موضوع هزینه‌های زیادی به کاربران و مبادلات تجاری که از طریق مجازی انجام می‌شود، تحمیل می‌کند. بنابراین راه‌اندازی یک شبکه داخلی برای انتقال داده‌هایی که در درون کشور مبادله می‌شود، نه‌تنها ضروری است که باعث کاهش هزینه کاربران و افزایش قابل‌توجه سرعت اینترنت آنها و دسترسی به محتوای مورد نیازشان می‌شود.
کاربران ایرانی ترافیک‌ساز شده‌اند!
نبود یک شبکه منسجم داخلی برای ساماندهی به تقاضاهای اینترنتی کشور، باعث شده است که ایرانی‌ها در استفاده از ترافیک پهنای باند بین‌الملل رکورد‌شکنی کنند. «لطف‌الله سیاهکلی» یکی از مدیران فضای مجازی دراین‌باره به «مشرق» توضیح می‌دهد: ژاپن به‌عنوان یک کشور صنعتی مطرح است و طبیعتا انتظار می‌رود مراودات بین‌المللی ژاپنی‌ها در فضای مجازی بیشتر از ما ایرانی‌ها باشد اما جالب است که بدانید آنها تنها از ١٥‌درصد پهنای باند بین‌الملل برای مراودات اینترنتی خود استفاده می‌کنند و ٨٥‌درصد از تقاضاهای اینترنتی ژاپنی‌ها توسط شبکه داخلی پاسخ داده می‌شود. اگر بخواهم یک مثال دیگر برایتان بیاورم به سوییس اشاره می‌کنم. این کشور به‌عنوان یکی از قطب‌های اقتصادی و بانکی جهان مطرح است و سرمایه‌داران بزرگی از سراسر جهان در سوییس حساب بانکی دارند اما با این حجم از مبادلات اقتصادی بین‌المللی میزان استفاده سوییسی‌ها از پهنای باند اینترنت بین‌الملل تنها ٥٠‌درصد است و پاسخ ٥٠‌درصد از تقاضاها به صورت داخلی انجام می‌شود.این کارشناس در ادامه تاکید می‌کند: خوب است بدانید میزان استفاده ایرانی‌ها از پهنای باند بین‌الملل بیشتر از ٩٠‌درصد است و کمتر از ١٠‌درصد از تقاضاها توسط شبکه داخلی پاسخ داده می‌شود.
قطع دسترسی به اینترنت جهانی، درست نیست
حالا روزهاست که از وزارت ارتباطات دولت یازدهم خبرهایی مبنی بر راه‌اندازی جست‌وجوگرهای داخلی، رونق کسب‌وکار اینترنتی و دولت الکترونیک شنیده می‌شود. این اخبار درواقع به راه‌اندازی و توسعه شبکه ملی اطلاعات اشاره دارد. اما آیا این به آن معناست که دسترسی کاربران ایرانی به جست‌وجوگر گوگل قطع می‌شود؟! دولت الکترونیک به امنیتی‌تر شدن فضای اینترنت پهلو می‌زند؟! و… اینها پرسش‌هایی است که ممکن است با آن پیش‌زمینه اشتباه از اینترنت ملی دوباره به ذهن کاربران ایرانی خطور کند. وزارت ارتباطات دولت یازدهم با انتشار یک متن پرسش و پاسخ در پورتال اطلاع‌رسانی خود به صراحت اعلام کرده است که بنا نیست هیچ‌کدام از ذهنیات اشتباه کاربران اتفاق بیفتد اما کارشناسان دراین‌باره چه می‌گویند؟ کاظم آیت‌اللهی قطع دسترسی کاربران ایرانی به شبکه جهانی اینترنت را محال می‌داند و به «شهروند» می‌گوید: این تصور بسیار غیرکارشناسی و ساده‌انگارانه‌ای است که فکر کنیم با راه‌اندازی یک شبکه داخلی و ساماندهی آن می‌توانیم از شبکه جهانی اینترنت بی‌نیاز شویم. در پروسه شبکه ملی اطلاعات بنا است یک سری سوییچ‌ها، مسیریاب‌ها و دیتا سنترها به داخل کشور انتقال پیدا کند که از این طریق مسیرهای دسترسی به اطلاعات کوتاه‌تر و امن‌تر می‌شود. این به آن معناست که مثلا اطلاعات شبکه بانکی ما روی پهنای باند اینترنت بین‌الملل منتشر نمی‌شود یا حملات اینترنتی به مراکز داده‌ای ما راحت‌تر کنترل می‌شود اما این موضوع محدودیتی برای استفاده کاربران ایرانی در دسترسی به اینترنت جهانی نخواهد داشت.رضا کیانی کارشناس آی‌تی نیز در این‌باره به «شهروند» توضیح می‌دهد: نه‌تنها قطع ارتباط با پهنای باند بین‌الملل که حتی محدودکردن آن نیز غیرممکن است. این موضوع ناشی از تصورات اشتباه مردم و ناآگاهی آنهاست. بیشتر کشورهای جهان از شبکه داخلی اطلاعات استفاده می‌کنند اما آنها عنوان یا اصطلاح خاصی برای آن بکار نگرفته‌اند تا با هیاهو و جنجال و انتشار اخبار نادرست مردم نگران شوند. درواقع کاربران سایر کشورها نیز برای تامین نیازهای بومی خود از شبکه داخلی استفاده می‌کنند و به محض نیاز به تبادل داده به خارج از کشور به پهنای باند بین‌الملل سوییچ می‌شوند. این موضوع به اندازه‌ای نامحسوس است که خود کاربر هم متوجه تفاوت دسترسی خود به داده‌های داخلی یا خارجی نمی‌شود. اما دولت الکترونیک و الزام پیوستن ارگان‌ها به شبکه ملی اطلاعات و انجام فرآیندهای اداری توسط این شبکه نه‌تنها به فضای امنیتی دامن نمی‌زند که به گفته کارشناسان باعث شفاف‌سازی اطلاعات و گردش مالی و خدمات ارگان‌های مختلف می‌شود. این موضوع بررسی آمارها را شفاف‌تر و دقیق‌تر و بررسی تخلف‌های صورت گرفته را ساده‌تر می‌کند. اتفاقی که کارشناسان از آن با عنوان کاهش تخلفات و فساد اداری یا حداقل دشوار شدن آن نام می‌برند.
برنامه پنجم در توسعه اینترنت شکست خورد
با این حساب و با وجود خبرسازی‌های مختلف، شبکه ملی اطلاعات پس از ٩‌سال هنوز به سرانجام نرسیده است. محمود واعظی وزیر ارتباطات دولت یازدهم  پیش از این وعده داده بود شبکه ملی اطلاعات تا پایان‌ سال ٩٣ راه‌اندازی می‌شود و با راه‌اندازی این شبکه سرعت اینترنت کاربران خانگی به ٢ مگابایت بر ثانیه و سرعت اینترنت کاربران تجاری و مراکز دانشگاهی به حداکثر ٢٠ مگابایت بر ثانیه می‌رسد. این موضوع باعث شد که واعظی توسط نمایندگان مجلس نهم مورد پرسش قرار گیرد اما وزیر ارتباطات در پاسخ به نمایندگان اعلام کرد که چرا نمایندگان تاکنون درباره این تعلل چند ساله سکوت کرده‌اند و تنها دولت یازدهم را مورد پرسش قرار داده‌اند؟تعلل در راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات درحالی صورت می‌گیرد که قرار بود تا پایان برنامه پنجم ٨٠‌درصد گردش پولی کشور، ٢٠‌درصد تجارت داخلی و ٣٠‌درصد تجارت خارجی الکترونیکی شود و با راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات پهنای باند اینترنت در ایران به ٥٠٠ گیگابایت برسد. به این ترتیب ایران می‌توانست رتبه دوم منطقه را در توسعه اینترنت از آن خود کند اما حالا کمتر از یک سال دیگر به پایان برنامه پنجم باقی مانده است. به‌گفته واعظی دولت یازدهم تنها توانسته است پهنای باند اینترنت را به ١٥٠ تا ٢٠٠ گیگابایت برساند و بنابر اعلام نمایندگان مجلس شبکه ملی اطلاعات با وجود تصویب بودجه‌های هنگفت تنها ٥‌درصد پیشرفت داشته است.
اطمینان کافی برای تضمین خدمات وجود ندارد
رضا کیانی کارشناس درباره علت به سرانجام نرسیدن شبکه ملی اطلاعات به «شهروند» می‌گوید: چند موضوع در این زمینه دخیل است. اول این‌که درباره تامین خدمات زیرساختی توسط شبکه ملی اطلاعات اطمینان کافی وجود ندارد. دولت باید در صورت راه‌اندازی کامل این شبکه به کاربران به‌ویژه کاربران کلان خود مثل بانک‌ها و… ضمانت‌نامه خدمات بدهد. یعنی مثلا بگوید برای دسترس‌پذیری تا ٩٩‌درصد ضمانت می‌دهم و مسیرهای امن ایجاد می‌کنم. این‌جا دیگر دولت نمی‌تواند به کاربر تجاری خود بگوید د راثر حادثه اینترنت قطع شده است. بحث جابه‌جایی میلیاردها تومان پول است و هرگونه کوتاهی در خدمات‌رسانی باعث زیان هنگفت کاربر می‌شود. چون این موضوع قابلیت طرح حقوقی و دریافت خسارت دارد می‌تواند دولت را در اجرای شبکه ملی اطلاعات به شک بیندازد. شرکت ارتباطات زیرساخت به‌عنوان یک مجموعه دولتی سالیان ‌سال در واردات پهنای باند و خدمات اینترنتی انحصاری عمل کرده است و حتی تاکنون یک مرکز تماس اضطراری برای گزارش قطعی اینترنت نداشته است بنابراین در این‌گونه مواقع و زمان اجرای چنین طرح‌هایی به چالش کشیده می‌شود.
دست دلالان پهنای باند کوتاه می‌شود
این کارشناس ادامه می‌دهد: یک بحث دیگر که درباره تعلل در اجرای شبکه ملی اطلاعات مطرح است بحث مالی و درآمدی است. با راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات نیاز کشور به واردات پهنای باند به‌طور قابل ملاحظه‌ای کاهش پیدا می‌کند زیرا عمده نیازهای کشور از طریق شبکه داخلی تامین می‌شود. این موضوع می‌تواند درآمدزایی دلالان پهنای باند را تحت‌تاثیر قرار دهد و همین موضوع به شایعه‌سازی و سنگ‌اندازی برای اجرای این طرح به‌ویژه در دولت گذشته منتهی شده است. کیانی تاکید می‌کند: موضوع سوم که به نظر می‌رسد اهمیت آن کمتر از دو علت نامبرده شده نباشد، تعدد نهادهای تصمیم‌گیرنده در حوزه فضای مجازی است که چند وزارتخانه و ارگان عریض و طویل را شامل می‌شود. این تعدد نهادها موجب شده است تصمیم‌گیری در این حوزه با اختلاف سلیقه و نظرات مختلف و حتی متضاد روبه‌رو باشد و بروکراسی پیچیده، مانع اجرای طرح‌های مختلف و ازجمله شبکه ملی اطلاعات شود و همین موضوع باعث می‌شود طرح‌های این حوزه با تأخیر مواجه شوند. با این حساب محمود واعظی بار دیگر وعده داده است که شبکه ملی اطلاعات را تا پایان ‌سال ٩٤ اجرا می‌کند، اما این‌که آیا این طرح بالاخره پس از ٩‌سال به سرانجام می‌رسد و اجرای آن موفقیت‌آمیز خواهد بود موضوعی است که باید در آینده قضاوت کرد.