اقدامات ۲.۵ ساله سازمان بورس از دریچه آمار/ از کاهش زمان پرداخت سود تا توسعه ابزارها

بازار سهام تحت تاثیر وقایع سال ۹۹ دوران افت‌وخیز زیادی را تجربه کرد  و دولت سیزدهم و سازمان بورس در ۲ سال گذشته تلاش کردند تا با جلوگیری از اقدامات هیجانی و وقایع سیاسی تاثیرگذار بر بورس، زمینه رشد و توسعه بازار را در کنار افزایش دسترسی حرفه‌ای‌تر و غیرمستقیم مردم به بازار سرمایه فراهم کنند.

اعضای جدید هیأت مدیره سازمان بورس و اوراق‌ بهادار در تاریخ ۲۲ مهر ماه ۱۴۰۰ از سوی شورای عالی بورس منصوب شدند و اکنون بیش از ۲ سال است که از فعالیت مدیران فعلی این سازمان می‌گذرد.

تحت تاثیر وقایع و نوسانات شدیدی که از سال ۹۹ در بازار سهام بوجود آمد، شاخص بورس در این دوران نیز افت‌وخیزهایی را تجربه کرد که همین امر منجر به پیگیری جدی مدیران سازمان بورس و اتخاذ تصمیمات جدید برای کاهش نوسانات بازار سهام، حفظ و پیگیری حقوق سرمایه‌گذاران و نیز بازگشت اعتماد از دست‌ رفته سهامداران به بازار سرمایه شد.

همچنین سازمان بورس طی ۲ سال گذشته تلاش کرد تا با جلوگیری از اقدامات هیجانی و وقایع سیاسی تاثیرگذار بر بورس، زمینه رشد و توسعه بازار را در کنار افزایش دسترسی حرفه‌ای‌تر و غیرمستقیم مردم به بازار سرمایه از طریق به کارگیری اصول علمی و تجربیات قبلی، نوآوری در نهادها و ابزارهای مالی، تقویت نظام نظارتی هوشمند، افزایش شفافیت و ارتقاء نظام حاکمیت شرکتی میسر کند.

نظارت بر حسن اجرای قانون بازار سرمایه، وظیفه اصلی سازمان بورس

هدایت و نظارت صحیح بر اکوسیستم بازار سرمایه کشور از جمله وظایف اصلی این سازمان است، پس از انجام آسیب‎شناسی، برنامه راهبردی بازار سرمایه با توجه به شرایط بازار و اسناد بالادستی در مهر ۱۴۰۰ به عنوان نخستین اقدام سازمان در این دوره تدوین و تنظیم شد و ضمن به روزرسانی سالانه، گزارش آن نیز مستمراً به شورای عالی بورس ارائه گردید. طبق آخرین آمار ارایه شده، تعداد ۸۵۶ شرکت سهامی عام ثبت شده (ناشر) و بیش از ۱۰۰۰ نهادمالی با نظارت سازمان بورس و اوراق‌بهادار در حال فعالیت هستند که تا پایان مهر ۱۴۰۲ بیش از ۶۱ میلیون کد سهامداری صادر شد و از این تعداد حدود ۴۱ میلیون سهامدار در بازار فعال هستند.

حمایت از حقوق سهامداران

سازمان بورس در ۲ سال گذشته با تاکید بر منافع بلندمدت به حمایت از حقوق سهامداران پرداخت و در این برهه زمانی اقدامات متعددی را به منظور حفظ سرمایه‌های سرمایه‌گذاران در بازار به مرحله اجرا رساند.

یکی از این اقدامات تنوع بخشی در روش‌های سرمایه‌گذاری غیرمستقیم بود که در ادامه نوسانات حاکم در بازار سهام و نیز ضرر و زیان سهامداران خرد در این بازار رخ داد. سهامداران تازه وارد برای ورود غیرمستقیم به بورس و نیز کسب بازدهی مناسب از این بازار نیازمند دسترسی به طیف وسیعی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری جدید (صندوق تضمین اصل سرمایه، صندوق املاک و مستغلات، صندوق در صندوق، صندوق بخشی، صندوق بخشی با ارزش دارایی چندگانه و صندوق بازنشستگی تکمیلی) با سطح ریسک متناسب با ذائقه خود بودند که همین امر باعث شد تا سازمان بورس به منظور حمایت از سهامداران خرد و تنوع بخشی در روش‌های سرمایه‌گذاری غیرمستقیم راه را برای ورود سرمایه‌های خرد به بازار از طریق این صندوق‌ها هموارتر کند.

اقدام مهم دیگر، بیمه پورتفوی سهامداران خرد (سهام‌یار) بود که سازمان بورس در آبان ۱۴۰۱ و برای ایجاد آرامش در بازار سرمایه ، بیمه سبد سهام سهامداران حقیقی که ارزش پرتفوی آنها تا سقف ۱۰۰ میلیون تومان بود را در دستور کار قرار داد. بیش از نیم میلیون نفر، اوراق تبعی یک ریالی موسوم به سهام‌یار را دریافت کردند و مبلغ تعهد خرید این اوراق ۲۰ درصد بالاتر از ارزش ترکیب سبد سهامداران بود. انتشار سهام‌یار ضمن جلوگیری از روند نزولی بازار سهام زمینه بازگشت آرامش را به این بازار فراهم کرد.

سازمان بورس با تاکید بر منافع بلندمدت به حمایت از حقوق سهامداران پرداخت و اقدامات متعددی را در بازار به مرحله اجرا کرد

نمایش رایگان عمق مظنه (مشاهده نامحدود عمق مظنه بازار برای همه سهامداران و به‌صورت رایگان برای اولین بار)، افزایش دامنه نوسان (با هدف افزایش نقدشوندگی بازار، کاهش صف‌های معاملاتی، تخلیه هیجانات سهامداران و ایجاد تعادل در بازار دامنه نوسان در ۲ مرحله در فروردین ماه ۱۴۰۱ از ۵ به ۶ درصد و در مهـــر ماه ۱۴۰۱ بـــه ۷ درصد افزایش یافت)، افزایش نقدشوندگی با حذف حجم مبنا (در چندین نوبت و در تعدادی از نمادها که در ۲۰ روز کاری متوالی دارای صف خرید یا فروش بودند) از دیگر اقدامات موفق در حوزه ریزساختارهای بازار سرمایه بود.

انجام اقدامات متعدد آموزشی و فرهنگ‌سازی از جمله برگزاری همایش‌های سالانه، نمایشگاه‌ها، کارگاه‌های سواد مالی در مدارس و دانشگاه‌های سراسر کشور و جلسات متعدد با خبرنگاران و اهالی رسانه نیز در زمره فعالیت‌های سازمان بورس دیده می‌شود.

پرداخت سود از طریق سامانه سجام

شرکت‌های حاضر در بازار سرمایه، سود سالانه خود را به روش‌های متعددی مانند مراجعه به بانک، ارسال فکس، نامه‌نگاری، پرکردن فرم و یا به صورت الکترونیک توزیع می‌کردند که این موضوع باعث شد تا سهامداران به دلیل صرف هزینه و زمان، دیگر توجهی به سود سهام خود نداشته باشند و از دریافت این سود صرف‌نظر کنند. سازمان بورس در نخستین روزهای سال ۱۴۰۱ با ارسال نامه‌ای به تمامی ناشران ثبت شده از الزامی شدن پرداخت سود سهام از طریق سامانه سجام خبر داد.

در ادامه نیز به منظور صیانت از حقوق سهامداران، هیأت مدیره سازمان بورس و اوراق‌بهادار در بهمن ۱۴۰۱ اقدام به تصویب الزام پرداخت کامل سود به صاحبان سهام حداکثر تا چهارماه پس از تصمیم مجمع عمومی کرد.

یکی دیگر از چالش‌هایی که سهامداران بصورت سنواتی با آن درگیر بودند، موضوع سودهای رسوبی آن‌ها در شرکت‌ها بود. روش‌های توزیع سود توسط شرکت‌ها منجر به انباشته شدن مبلغ قابل توجهی از سود سهامداران نزد شرکت‌ها شد، حق‌الناسی که به رقم حدود ۲۸ هزار میلیارد تومان برآورد شده بود. پیگیری‌های مستمر سازمان بورس و اوراق‌بهادار سبب شد تا سود انباشته سهامداران، بدون مراجعه به بانک از طریق سجام به حساب آنها پرداخت شود. این روند پرداخت‌ها که از سال ۱۴۰۱ با اقدام جدی سازمان آغاز شد، همچنان ادامه دارد.

توسعه خدمات و ابزارهای سرمایه‌گذاری

به دنبال تصمیمات اتخاذ شده از سوی مسوولان حاضر در سازمان بورس برای تسهیل در فرآیندهای بازار سرمایه، توسعه خدمات و ابزارهای سرمایه‌گذاری در دستور کار مدیران این سازمان قرار گرفت که در این راستا اقدامات متعددی مانند راه‌اندازی سامانه توثیق الکترونیکی سهام (استفاده از برگه‌های سهام به عنوان ضمانت تسهیلات بانکی و یا سایر وثایق)، الکترونیکی شدن صدور گواهی حق تقدم (کاهش قابل توجه در هزینه و زمان سهامداران و شرکت‌ها)، سامانه یکپارچه صدور مجوز نهادهای مالی (ارتقای شفافیت و سهولت در صدور مجوزها به آدرس اینترنتی https://samin.seo.ir متصل به درگاه ملی مجوزهای کشور) و صدور الکترونیکی گواهی تمکن مالی (در بستر درگاه یکپارچه ذینفعان بازار سرمایه به آدرس https://en.csdiran.ir) انجام شد.

جهش صدور مجوز نهادهای مالی

روند طولانی صدور مجوز فعالیت نهادهای مالی و صندوق‌ها از جمله انتقادهای همیشگی فعالان بازار سرمایه بود. از این‌رو سازمان بورس و اوراق‌بهادار در راستای گسترش فرهنگ سرمایه‌گذاری غیرمستقیم، فضای انحصاری صدور مجوزها را شکست و علاوه بر صدور مجوز کارگزاری‌های جدید که چندین سال صادر نشده بود، مجوز فعالیت صدها صندوق و نهاد مالی در این دوره را نیز صادر کرد که جزئیات آن در تصویر زیر ارائه شده است.

نوآوری در طراحی ابزارهای کالایی در بورس کالا و انرژی

راه‌اندازی معاملات گواهی سپرده شمش طلا در بورس کالا فرصتی را در اختیار مردم و سرمایه‌گذاران قرار داد تا بدون مراجعه حضوری و با سرمایه‌های اندک اقدام به سرمایه گذاری در بازار طلا کنند و در عین حال با هیچ یک از خطرات نگهداری طلا از جمله حفظ کیفیت، نحوه حمل و نگهداری، سرقت و غیره رو به رو نشوند. از مزایای معاملات شمش طلا می‌توان به افزایش شفافیت در معاملات ، امکان راه‎اندازی ابزارهای مشتقه با امکان تحویل گواهی سپرده کالایی بر روی شمش طلا و کاهش خطرپذیری نگهداری طلا اشاره کرد.

«قرارداد آتی» در بورس انرژی از اسفندماه سال ۱۴۰۰ با قرارداد آتی «متانول» و «نفتای سبک» راه‌اندازی شد که از اهداف مهم این بازار می‌توان به ایجاد مرجعیت و شاخص قیمت نفت خام در منطقه خاورمیانه و قاره آسیا اشاره کرد. همچنین امکان پوشش ریسک‌پذیری نوسانات قیمت، سرمایه‌گذاری اهرمی، امکان بهره‌گیری از هر دو جهت تغییرات قیمت دارایی پایه و غیره به عنوان دیگر اهداف حائز اهمیت این بازار یاد می‌شود.

«بازار توافقی» با هدف نظم‌بخشی به شرکت‌های بازار پایه فرابورس ایجاد شد که فاقد دامنه نوسان و حجم ‌مبنا بوده و به‌صورت بلوک و عمده و از طریق ایستگاه معاملاتی کارگزاری‌ها صورت می‌پذیرد

همچنین «تالار برق سبز» بورس انرژی نیز از تمهیدات صورت‌گرفته در بازار سرمایه است که در خرداد ۱۴۰۲ به منظور حمایت از سرمایه گذاران در بخش انرژی تجدیدپذیر و کمک به رشد این حوزه راه اندازی شد تا مصرف‌کنندگان صنعتی کمتر تحت تاثیر قطعی برق قرار گیرند تا جایی که منافع حاصل از راه‌اندازی تالار سبز در نخستین سال راه‌اندازی به بیش از ۲,۵۰۰ میلیارد تومان رسید.

نوآوری در طراحی بازارهای جدید اوراق بهادار در بورس تهران و فرابورس

«بازار آتی تک سهم» باهدف کمک به دوطرفه‌شدن بازار سرمایه، پوشش ریسک سرمایه‌گذاران و پاسخگویی به خواسته فعالان بازار سرمایه مبنی بر تکمیل بازار مشتقات، راه‌اندازی شد. اکنون ۲۶ قرارداد آتی روی سهام و صندوق‌ها راه‌اندازی شده است. با اجرای این قراردادها، کسب سود لزوماً در بازار صعودی به دست نخواهد آمد بلکه سرمایه‌گذاران می‌توانند علاوه بر بازار صعودی در روندهای نزولی با تحلیل و انتخاب رویکردهای ترکیبی و حضور همزمان در بازار معاملات نقدی، بازار آتی و بازار اختیار، بازدهی کسب کنند.

«بازار توافقی» با هدف نظم‌بخشی به شرکت‌های لیست شده در بازار پایه فرابورس ایجاد شد که فاقد دامنه نوسان و حجم ‌مبنا بوده و صرفاً به‌صورت بلوک و عمده و از طریق ایستگاه معاملاتی کارگزاری‌ها صورت می‌پذیرد.

بازار نوآفرین با هدف تأمین مالی و با تمرکز بر پذیرش شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپی راه اندازی شد، این بازار مختص شرکت‌هایی است که ریسک بالاتری دارند یا در صنعت جدیدی فعال هستند. شرکت‌های دانش‌بنیان، فناوری و فعال در حوزه اقتصاد دیجیتال قابلیت پذیرش در بازار نوآفرین را دارند که این بازار، زمینه ایجاد حوزه‌ای تازه را با ۲ تابلوی رشد و دانش‌ بنیان فراهم می‌کند.

اصلاح دستورالعمل حاکمیت شرکتی و تدوین شیوه‌نامه‌های مربوطه

حاکمیت شرکتی، شامل مجموعه‌ای از روابط بین مدیریت شرکت، هیأت مدیره، سهامداران و ذی‌نفعان دیگر است. علاوه بر آن، ساختاری ارائه می‌کند که از طریق آن، اهداف شرکت، ابزار دستیابی به آن، اهداف و نظارت بر عملکرد شرکت تعیین می‌شود. در راستای حمایت از منافع سهامداران و از اواخر دهه ۸۰، سازمان بورس و اوراق‌بهادار آیین‌نامه‌ها و موضوعات پیرامون حاکمیت شرکتی را بررسی و در سال ۱۳۹۷ دستورالعمل جدیدی را ابلاغ و اجرای آن برای شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس تهران و فرابورس ایران را الزامی کرد.

این دستورالعمل در دوره جدید اصلاح و در تاریخ ۲۲ آذر ماه ۱۴۰۱ ابلاغ شد و هم اکنون چک لیست‌های ارزیابی رعایت آن برای حسابرسان مستقل که نقش موثری در دستورالعمل جدید رتبه‌بندی ناشران خواهد داشت نیز آماده و ارائه شده است.

پیگیری حل مسائل و چالش‌های صنایع از مراجع ذیربط

به دنبال درخواست واحدهای تولیدی حاضر در کشور در راستای بررسی مشکلات صنایع، حذف قیمت‌گذاری دستوری و پیگیری مسایل مربوط به نرخ خوراک صنایع، سازمان بورس تصمیماتی را اتخاذ کرد که به مرور شاهد تاثیرپذیری اقدامات شده بر فعالیت شرکت‌ها در بازار بودیم.

«میز صنعت» سلسله جلساتی است که توسط اداره «میزهای صنعت و رتبه‌بندی ناشران» سازمان بورس و اوراق‌بهادار با حضور مدیران ارشد بازار سرمایه، مدیران صنایع و فعالان و کارشناسان رسانه برگزار می‌شود. هدف اصلی این جلسات، بررسی وضعیت و مشکلات صنایع و ناشران حاضر در بازار سرمایه و تشویق ناشران برتر و ارتقای انگیزه و مشوق‌ها برای حفظ حداکثری حقوق سهامداران است و تاکنون ۲۰ جلسه میز صنعت برگزار شده است.

هم اکنون ۴ سامانه نظاتی «بیدار»، «آرامیس»، «نهان» و «دیده‌بان» به خوبی بر بازار سرمایه نظارت دارند

«حذف قیمت‌گذاری دستوری» از برخی صنایع مانند سیمان و فولاد باعث افزایش سودآوری این صنایع، ایجاد تعادل قیمتی در بازار و حذف رانت شد تأکید سازمان بورس و اوراق ‌بهادار بر این بوده است که شرکت‌هایی که به عنوان ناشر در بورس پذیرفته شده‌اند تا حدامکان اقدام به پذیرش و عرضه محصولات خود در بورس‌های کالایی کنند. عرضه برخی محصولات مانند فولاد، سیمان و خودرو در بورس کالا با همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت باعث کمرنگ شدن تاثیر قیمت‌گذاری دستوری شد و کمک شایانی را به رشد انگیزه تولیدکنندگان کرد.

«نرخ خوراک گاز و سوخت صنایع» در اثر تنش میان روسیه و اوکراین در بهمن‌ماه ۱۴۰۰ به شدت افزایش یافت و به رقم بی‌سابقه ۳۳ سنت در هر متر مکعب رساند. با توجه به تاثیر قیمت جهانی، نرخ خوراک صنایع در ایران نیز افزایش یافت و نرخ محصولات پتروشیمی کشور روند صعودی به خود گرفت. تداوم این افزایش، درآمدهای ارزی کشور را کاهش داد و باعث زیان‌ده شدن شرکت‌های پتروشیمی ‌شد که در نتیجه شاخص بورس بیش از ۲۰۰ هزار واحد کاهش یافت و خروج سرمایه از بازار سرعت گرفت. با پیگیری سازمان بورس و اوراق‌بهادار سقف ۵ هزار تومانی برای نرخ خوراک مصوب شد. تداوم پیگیری‌های‌ سازمان در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ نیز مانع از تغییرات جدی در فرمول نرخ خوراک شد که در پیش‌بینی پذیری این تغییر مهم سهم به‌سزایی داشت.

«مالیات بردرآمد شرکت‌های تولیدی» در راستای حمایت از تولید داخل و افزایش ظرفیت خطوط تولید، شفاف شدن صورت‌های مالی ناشران، اعلام درست میزان فروش کالا و خدمات سالانه و همچنین حمایت از حقوق سهامداران؛ با پیگیری‌های مستمر سازمان بورس و اوراق‌بهادار در بودجه سال ۱۴۰۱ از ۲۵ به ۲۰ درصد و در بودجه سال ۱۴۰۲ نیز از ۲۵ به ۱۸ درصد کاهش یافت.

«عرضه خودرو در بورس کالا» پس از تلاطمات جدی در قیمت بازار آزاد و سازوکار غیرمنطقی قرعه کشی خودرو با پیگیری سازمان بورس و اوراق‌بهادار انجام گرفت. با عرضه خودرو در بورس کالا خریداران با سهولت بیشتر و قیمت پایین تر از بازار، خودروی مورد نیاز خود را خریداری کردند و خودروسازان نیز توانستند با قیمت بهتری تولیدات خود را بفروشند و بخشی از زیان انباشته خود را کاهش دهند. در واقع اختلاف قیمت کارخانه و بازار خودروها به جای آنکه به جیب دلالان برود، بین خریداران و خودورسازان تقسیم شد و این امر زمینه‌ساز افزایش درآمدهای مالیاتی دولت بود.

افزایش اثربخشی و کارایی نظارت بر بازار

به روز رسانی، ارتقاء، هوشمندسازی و مکانیزه‌سازی هشدارهای نظارتی با هدف بهبود نظام نظارتی و همچنین جلوگیری از شائبه‌های مربوط به نقش سلیقه‌ ناظر در امر نظارت در دستور کار جدی سازمان بورس از همان روزهای ابتدایی تصدی تیم مدیریتی جدید قرار گرفت و هم اکنون ۴ سامانه نظاتی «بیدار»، «آرامیس»، «نهان» و «دیده‌بان» به خوبی بر بازار نظارت دارند.

توجه ویژه به رویکرد نظارت مردمی از طریق درگاه گزارشگری تخلفات و یا فساد در بازار سرمایه با ارایه اسناد و مدارک لازم از جمله اقدامات موثر در سال‌های اخیر بود که گزارشگران را از فرصت دریافت پاداش بی‌بهره نگذاشت. از پاییز ۱۴۰۰ تاکنون رأی قطعی ۴ پرونده اعلام گزارشگری حرفه‌ای صادر و سازمان بورس رقمی بالغ بر۳۰۰ میلیون تومان را به ۴ سوت‌زن پرداخت شد.

به دنبال پیگیری سازمان بورس برای «افزایش اثربخشی و کارایی نظارت با تدابیر پیشگیرانه و حمایت‌های حقوقی»، مفاد بند (ز) ماده ۹۹ قانون برنامه پنجم توسعه و بند (چ) ماده ۳۶ قانون احکام دائمی توسعه کشور (افشای تخلفات مدیران) پس از ۱۳ سال وقفه، با تصویب دستورالعمل مربوط در سال ۱۴۰۱ اجرایی شد که بر این اساس، اسامی مدیران متخلفی که در روندهای رسیدگی داخلی در سازمان و نیز مراجع قضایی محکوم شده‌اند با درجه‌بندی و رنگ‌بندی مشخص منتشر می‌شود.

همچنین «تسهیل طرح دعوا در هیأت داوری» با استقرار سامانه دبیرخانه هیات داوری به نشانی davari.seo.ir، فرایند ثبت دادخواست، پرداخت هزینه رسیدگی، اطلاع از روند پرونده و همچنین ارسال لوایح از طریق بستر مذکور امکان‌پذیر و به موجب آن، از حجم زیاد مراجعات حضوری اشخاص و اصحاب دعوا کاسته شد.

تکمیل و تسهیل‌گری در فرآیندهای حقوقی سازمان بورس و اوراق بهادار

شعبه تخصصی شورای حل اختلاف ویژه بازار سرمایه با همکاری قوه قضائیه، در تیر ماه ۱۴۰۲ و در محل سازمان بورس و اوراق‌بهادار برای میانجی‌گری کیفری در پرونده‌های بازار سرمایه راه‌اندازی شد. مهمترین مزایای افتتاح این شعبه، جبران خسارات ناشی از جرم در مراحل اولیه، رسیدگی بدون تحمیل هزینه‌های دادرسی، حق الوکاله و دیگر هزینه‌ها با سرعت بیشتر است.

در ادامه تفاهم‌ همکاری پلیس امنیت اقتصادی فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران و سازمان بورس و اوراق‌بهادار در ۲۴ مهر ۱۴۰۲ با هدف ارتقای سطح امنیت اقتصادی، مواجهه به موقع و قاطع با مجرمان، پیشگیری از وقوع جرایم، تسریع در روند کشف، مستندسازی و پیگیری جرایم توسط سازمان بورس به عنوان ضابط قضایی در بازار سرمایه منعقد شد.

در سال ۱۴۰۲ درخواست‌ها برای تامین مالی جمعی به خصوص برای شرکت‌های دانش‌بنیان و کوچک و متوسط است با افرایش چشمگیری همراه شد

دوره‌های آموزشی تخصصی حقوقی بازار سرمایه برای قضات، کارآموزان قضایی و پلیس امنیت اقتصادی به منظور آشنایی با ناهنجاری‌ها (جرایم بورسی، تخلفات و اختلافات مالی)، آشنایی با رویه‌ها و ابزارهای نظارتی بازار سرمایه، بررسی موردی پرونده‌های کیفری با تاکید بر موضوعات کاربردی با هدف افزایش دانش و مهارت دانش‌پذیران معرفی شده توسط قوه قضائیه و پلیس امنیت اقتصادی در سطوح مقدماتی و پیشرفته برگزار شده ‌است.

بهبود قابل توجه در نظام تامین مالی و تشکیل سرمایه از طریق بازار سرمایه

ظرفیت تامین منابع مالی و تشکیل سرمایه مورد نیاز صنایع برای پیشبرد و تکمیل طرح‌های توسعه‌ای با استفاده از ابزارهای تامین مالی موجود در بازار سرمایه از قبیل انتشار صکوک، افزایش سرمایه، تامین مالی جمعی و یا تشکیل شرکت سهامی عام پروژه بیش از پیش فراهم شد. البته سفرهای استانی متعدد رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار به منظور برقراری ارتباط نزدیک با صنایع و ترویج ظرفیت‌های این بازار برای صنایع بزرگ تاثیر بسزایی در تحقق این امر داشته است.

طبق آخرین آمار ارایه شده از سوی سازمان بورس، ارزش اوراق مالی اسلامی منتشر شده در سال ۱۴۰۱ رقمی بالغ بر ۲۹۸ همت بود که از این رقم ۱۶۳ همت (۵۵ درصد) اوراق توسط بخش دولتی، ۱۰ همت (۳ درصد) از طریق شهرداری‌ها و ۱۲۵ همت (۴۲ درصد) توسط بخش خصوصی منتشر شد. جمع اوراق منتشر شده در سال ۱۴۰۲ رقمی معادل ۳۷۸ همت بوده است که میزان تامین مالی از طریق انتشار اوراق در سال گذشته با افزایش قابل توجهی نسبت به سال ۱۴۰۱ مواجه بود. در این میان مبلغ ۴ همت اوراق توسط شهرداری‌ها و ۶۱ همت از طریق بخش خصوصی منتشر شده است.

نخستین مجوز عرضه عمومی شرکت پروژه (بعنوان یک ابزار نوین طراحی شده توسط سازمان بورس) به منظور تأمین مالی طرح‌های بیواتانول شرکت گسترش سوخت سبز زاگرس به میزان ۲ همت در ۱۱ شهریور ۱۴۰۲ صادر و پذیره‌نویسی سهام این شرکت هشتم و نهم مهرماه ۱۴۰۲ در بازار سرمایه‌گذاران حرفه‌ای بورس تهران با موفقیت انجام شد.

همچنین در سال ۱۴۰۲ میزان درخواست‌ها برای تامین مالی جمعی نیز که یکی دیگر از ابزارهای نوپا و موفق بازار سرمایه به خصوص برای شرکت‌های دانش‌بنیان و کوچک و متوسط است با افرایش چشمگیری همراه شد و از مبلغ ۶۲۰ میلیارد تومان در سال ۱۴۰۱ به ۲.۲ همت در سال ۱۴۰۲ افزایش یافت.

مجموع افزایش سرمایه شرکت‌ها در سال ۱۴۰۱ رقمی حدود ۲۹۴ همت بود که این رقم در سال ۱۴۰۲ تحت تاثیر پیگیری‌های صورت گرفته از سوی سازمان بورس با افزایش همراه شد و به عدد ۴۳۴ همت رسید. جزئیات آن بدین ترتیب است که رقم افزایش سرمایه از محل مطالبات و آورده نقدی از ۶۰ همت در سال ۱۴۰۱ به عدد ۱۱۰ همت در سال ۱۴۰۲ افزایش یافت. در سال ۱۴۰۲، افزایش سرمایه از محل سلب حق تقدم بالغ بر ۱۱ همت، از محل سود انباشته و اندوخته ها ۲۷۱ همت و از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها ۴۲ همت بوده است. مجموع پرونده‌های در حال رسیدگی برای افزایش سرمایه‌ شرکت‌ها، رقم ۲۰۲ همت اعلام شده است.

تنظیم عرضه اولیه‌ها متناسب با شرایط بازار

در سال ۱۴۰۱ تعداد ۱۲ شرکت درخواست پذیرش در بورس تهران را داشتند که از این میزان ۴ شرکت وارد مرحله عرضه اولیه شدند. طبق گزارش ارزش‌گذاری، ارزش این شرکت‌ها رقمی معادل ۷۲ همت بود و میزان تامین مالی این شرکت‌ها در روز عرضه اولیه ۳ همت اعلام شده است. در بازه زمانی اعلام شده، تعداد ۸۸ شرکت به دنبال پذیرش در فرابورس بودند که در نهایت عرضه اولیه ۲۰ شرکت با ارزش ۷۸ همت در این بازار انجام شد (۴ همت تامین مالی در روز عرضه اولیه).

یکی از موضوعات مهم در مساله حاکمیت شرکتی، اداره شرکت توسط سهام تودلی است که در دستورالعمل حاکمیت شرکتی برای این اقدام یک موعدی را تعیین شده است

بنا بر آمار ارایه شده، در سال ۱۴۰۲ تعداد ۵۴ شرکت‌ درخواست پذیرش در بورس و ۱۳۳ شرکت به دنبال ورود در فرابورس بودند که عرضه اولیه ۴ شرکت در بورس تهران و نیز ۲۵ شرکت در فرابورس (با احتساب گشایش و انتقال نماد) انجام شد. همچنین طبق گزارش ارزش‌گذاری، ارزش شرکت‌های عرضه شده در بورس تهران و فرابورس به ترتیب ۲۶ همت و ۴۸ همت اعلام شد و میزان تامین مالی در روز عرضه اولیه برای بورس تهران ۱.۵ همت و فرابورس ۸ همت بوده است.

گره‌گشایی سازمان بورس از سهام عدالت

پرداخت منظم سود سهام عدالت، راه‌اندازی سامانه متوفیان سهام عدالت (میراث) و اصلاح اساسنامه شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی سهام عدالت از جمله مسایلی است که تصمیم گیری در خصوص آن از دولت قبل به مسوولان سپرده شد و هر بار اجرای آن با تاخیر همراه شد، در نهایت اجرای این اقدامات در دولت فعلی انجام و پرونده این اقدامات در دولت سیزدهم و دوره فعلی مدیریت سازمان بورس بسته شد.

از زمان راه‌اندازی و شکل‌گیری سهام عدالت، سود دارندگان سهام عدالت تنها در یک مرحله و در اسفندماه واریز می‌شد، پس از واگذاری مدیریت سهام عدالت به سازمان بورس و اوراق‌بهادار با فراهم‌سازی زیرساخت‌های لازم از سال ۱۴۰۰، سود شرکت‌های سهام عدالت با فاصله کوتاهی از برگزاری مجامع در ۲ مرحله و در ماه‌های آذر و اسفند به حساب سهامداران واریز می‌شود.

از آغاز طرح سهام عدالت در سال ۱۳۸۴ تاکنون، حدود ۴ میلیون نفر از دارندگان سهام عدالت فوت شده‌اند که به دلیل نبود زیرساخت‌های لازم، امکان انتقال منافع حاصل شده از این سهام به ورثه آنان وجود نداشت. سامانه متوفیان سهام عدالت (میراث)، به‌منظور تعیین تکلیف اصل و سود سهام این افراد و سهولت دسترسی ۱۵ میلیون ورثه آنان به اطلاعات مربوط، سامانه متوفیان سهام عدالت با عنوان «میراث» راه‌اندازی شد.

همچنین اصلاح اساسنامه شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی سهام عدالت توسط شورای عالی بورس انجام و مقرر شد مجامع شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی سهام عدالت براساس مقررات مصوب سازمان بورس و اوراق‌بهادار به صورت حضوری و الکترونیکی برگزار گردد. بر این اساس و در فاز نخست، مجامع شرکت‌های سرمایه‌گذاری استان‌های خراسان شمالی و زنجان تا پایان سال ۱۴۰۲ برگزار شد و باقی استان‌ها تا پایان شهریور ۱۴۰۳ با هدف سامان دادن به صورت‌های مالی فعالیت‌ها، هیأت مدیره و غیره برگزار خواهد شد.

برنامه‌های سازمان بورس در سال ۱۴۰۳

تمرکز سازمان بورس بر اجرای درست حاکمیت شرکتی از جمله برنامه‌های جدی سازمان بورس در سال جاری است، برای تحقق این امر بحث رتبه بندی ناشران از منظر اجرای دستورالعمل حاکمیت شرکتی مدنظر قرار خواهد گرفت که در این زمینه باید به همه ناشران در راستای رعایت میزان دستورالعمل حاکمیت شرکتی امتیاز داده شود و یکی از مبانی تعریف شده برای این رتبه‌بندی، چک لیست رعایت الزامات مندرج در دستورالعمل حاکمیت شرکتی است که توسط حسابرسین مستقل تکمیل و ارائه خواهد شد.

یکی از موضوعات مهم در مساله حاکمیت شرکتی، اداره شرکت توسط سهام تودلی است که در دستورالعمل حاکمیت شرکتی برای این اقدام یک موعدی را تعیین شده است تا در موعد مقرر سهام از شرکت مادر خارج شود و یا اینکه در برنامه‌هایی مانند مجمع دیگر حق رای نداشته باشند.

تایید صلاحیت اعضای هیات مدیره ناشران دیگر برنامه سازمان بورس در سال ۱۴۰۳ است، با توجه به حساسیت موجود در نهادهای مالی تایید صلاحیت باید به شکل تخصصی‌تر انجام ‌شود اما برخوردها در حوزه ناشران براساس مفاد قانونی و آیین نامه‌ای صورت می‌گیرد که در هیات دولت تصویب شده است. اعضای هیات مدیره در سال ۱۴۰۳ از منظر تجربه مورد بررسی قرار می‌گیرند و همه اعضای هیات مدیره ملزم هستند تا از ویژگی‌های تعیین شده توسط قانون برخوردار باشند.

تامین مالی شرکت‌های دانش بنیان، کوچک و متوسط که همواره یکی از حلقه‌های مفقوده این بازار بوده است جزو برنامه مهم سازمان بورس در سال ۱۴۰۳ خواهد بود که قرار است مسیر کوتاه و روان‌تری برای تامین مالی شرکت‌های دانش بنیان و شرکت‌های کوچک و متوسط در نظر گرفته شود. بازار نوآفرین که در سال ۱۴۰۲ راه اندازی شد در سال ۱۴۰۳ توسعه پیدا می‌کند و شاهد حضور شرکت‌های دانش بنیان، نوآور و خلاق بیشتری در این بازار خواهیم بود.

ارتقا زیرساخت‌ها و افزایش ضریب پایداری سامانه‌های فناوری اطلاعات بازار سرمایه از دیگر برنامه‌های جدی مجموعه بازار سرمایه در سال ۱۴۰۳ خواهد بود که دستورات مربوطه نیز در این خصوص به شرکت‌های بورس تهران و فرابورس ایران داده شده است.