احیای «پلکانی» اقتصاد صنعت برق کشور

اخبار بازار ایران – به گفته وزیر نیرو طی سالهای اخیر سرمایه گذاری ها در بخش نیروگاهی به شدت کاهش داشته و صنعت برق نتوانسته است همگام با رشد تقاضا در این بخش سرمایه گذاری کند.

 مسئله پیش روی دولت سیزدهم به واقع داستانی جدیدی نیست، چرا که برق از جمله خدماتی است که تولید آن به صورت مستقیم و غیر مستقیم، بخش عظیمی از یارانه های هنگفت انرژی را به خود اختصاص می‌دهد تا انرژی ارزشمند و گرانبهای برق به ارزانترین قیمت ممکن چراغ خانه ها را روشن کرده و چرخ های کار و تولید را به حرکت درآورد.

 بنابر آمارها توان تولید برق کشورهم اکنون بیش از ۸۵ هزار مگاوات است و از میزان مصرف برق کشور ۳۵ درصد سهم مصارف خانگی است، هر کیلو وات ساعت برق به طور میانگین با نرخ ۹۶ تومان دربخش خانگی در اختیار مردم قرار می گیرد و این در حالی است که هزینه تولید برق چند برابر این رقم است.

بدیهی است که با اقتصاد یارانه ای، سرمایه گذاری در صنعت برق برای سرمایه گذاران جذاب نبوده و با رشد سالانه تقاضای مصرف، هر سال بیش از پیش فاصله میان عرضه و تقاضا افزایش یابد.

اما اقتصاد یارانه‌ای تنها مسئله صنعت برق کشور نیست و از دیگر سو هدر رفت و اتلاف انرژی برق در بخش‌های مختلف و از جمله بخش خانگی یکی از معضلات اساسی این صنعت به شمار می‌رود.

اگرچه آمارها نشان می دهند بیش از 70 درصد مشترکان برق کشور دارای مصارف متعارف و زیر الگوی مصرف هستند، اما درصد قابل توجهی از مشترکان خانگی بالاتر از الگوی مصرف قرار داند و در این میان ۲ درصد از مشترکان برق دارای مصارف به شدت مسرفانه و غیرمتعارف هستند، به گونه‌ای که این گروه به تنهایی معادل ۱۰ درصد کل مشترکان دارای مصرف متعارف و زیر الگو از انرژی برق، آن هم با نرخ یارانه‌ای بهره می‌برند. به بیان روشنتر در حالی که یارانه‌ها به عنوان کمک های دولت باید صرف بهبود وضعیت زندگی اقشار کم درآمد و آسیب‌پذیر جامعه شود، صرف چراغانی عمارت های پرزرق و برق ومصارف بالای اقشار برخوردار شده و این نقض غرض آشکاری است که با هزینه کرد صدها هزار میلیارد تومان یارانه پنهان انرژی در کشوررخ می دهد.

همانگونه که ذکر شد تولید غیراقتصادی برق در کشور و توزیع ناعادلانه یارانه‌های تخصیصی در این بخش ماجرای تازه‌ای نیست و بر همین اساس مجلس شورای اسلامی در تصویب قانون بودجه سال ۱۴۰۰ به منظور توزیع عادلانه‌تریارانه های پنهان انرژی از یک سو و حمایت از اقتصاد صنعت برق از سوی دیگر کمرهمت بسته و با تصویب بند “ی” تبصره ۸ قانون بودجه دولت را مکلف به مدیریت بخش تقاضای انرژِی و از جمله برق از طریق مکانیزم های تعرفه‌ای کرد.

اگرچه تعرفه گذاری پلکانی در گذشته نیز به گونه‌ای به اجرا درآمده بود، اما کماکان تمامی پله‌های مصرف از برق یارانه‌ بهره مند بودند و تنها میزان بهره مندی مشترکان از یارانه  پنهان در پله های اول تا آخر  متفاوت بود، به همین دلیل نیز تغییر رفتار خاصی از سوی مشترکان برای مدیریت مصرف مشاهده نمی‌شد، اما در بند “ی” تبصره ۸ قانون بودجه سال ۱۴۰۰ دولت مکلف به مدیریت تقاضای برق و توزیع عادلانه تر یارانه ها شد.

در این شیوه که مدل تعرفه گذاری پلکانی یا (IBT) نامیده می شود ضمن اینکه از افزایش تعرفه ها برای اقشار دارای الگوی متعارف مصرف جلوگیری می شود، مشترکان پرمصرف را مشمول افزایش تعرفه کرده به گونه‌ای که آنها ناگزیر به تجدید نظر در رفتار مصرفی شان شوند و در صورتی که مایل باشند به مصارف بالای خود ادامه دهند، هزینه مصارف مازاد بر الگوی خود را به صورت غیر یارانه‌ای پرداخت کنند. در این مدل هر چه مصرف افزایش یابد به موازات آن تعرفه برق نیز به صورت پلکانی و با ضرایب هزینه تامین برق و خارج از نظام یارانه ای تعیین و محاسبه خواهد شد.

طراحی مدل تعرفه‌گذاری پلکانی به گونه ای است که علاوه برپرمصرف‌ها، دیگر مشترکان نیز به مدیریت هر چه بیشتر مصرف تشویق و ترغیب می شوند، آنچنانکه مشترکان زیر الگوی مصرف برق نیز در صورتی که بتوانند درماه های گرم سال مصرف خود را نسبت به دوره مشابه قبل کاهش دهند، برابر هزینه تامین برق یعنی هر کیلووات ساعت 250 تومان مشمول دریافت پاداش شده و اگر این کاهش در زمان اوج بار شبکه باشد، پاداش نیز دو برابر شده در قبوض بستانکار خواهند شد. همچنین مشترکان تحت پوشش نهادهای حمایتی مانند کمیته امداد امام خمینی ره و یا سازمان بهزیستی در صورت مدیریت مصرف خود در سقف ۵۰ درصد الگو، از برق رایگان بهره مند می شوند.

توجه به احداث نیروگاه های برق تجدید پذیرمانند نیروگاه های بادی و خورشیدی، سرمایه گذاری برای ارتقاء راندمان نیروگاه های موجود و ایجاد ظرفیت های جدید نیروگاهی از جمله دیگر برنامه های وزارت نیرو برای پر کردن فاصله بزرگ عرضه و تقاضا به خصوص در اوج بار شبکه در تابستان و به منظور عدم تکرار خاموشی های برنامه ریزی شده و نشده است.

این در حالی است که تجربیات دیگر کشورهای دنیا در به کارگیری تعرفه‌گذاری پلکانی نیز نشان می‌دهد این کشورها توانسته اند با پیاده سازی این مکانیزم از بحران های صنعت برق خود عبور کرده و رونق را به اقتصاد برقشان بازگردانند. امید می‌رود در ایران اسلامی نیز صنعت برق کشور بتواند با اجرای تدابیر و سیاست‌های اتخاذ شده به چالش‌ها و بحران های موجود فائق آمده و شاهد رشد و شکوفایی  صنعت برق کشور باشیم، به امید آن روز.