چرا شیر و لبنیات گران می‌شود؟

اخبار بازار – در یادداشت میر اسلام تیموری آمده است: مقصود از گردآوری داده های این مقاله بیش از اینکه دفاع از صنعت لبنیات در مقابل اتهام گران فروشی باشد، آگاه ساختن هم میهنان و شهروندانی است که خوب می‌دانیم این روزها زیر بار گرانیها و افزایش هزینه های زندگی کمر خم کرده اند. اینکه تولید کننده نیز بخشی از همین مردم است و کارآفرین نیز با همان مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کند که عموم مردم در تامین معیشت خود و خانواده خود با آن گرفتارند. یک تفاوت مهم اما وجود دارد و آن اینکه کارآفرین و تولیدکننده خانواده ای بزرگتر دارد که شامل کلیه کارکنان و کارگران بنگاه تولیدی خویش است؛ یعنی تامین زندگی آنها و حفظ اشتغال کارکنان و کارگران بنگاه تولیدی، دغدغه‌ای به مراتب بزرگتر و پیچیده‌تر از مدیریت معیشت یک خانوار معمولی است.

این توضیح درباره گران شدن محصولات لبنی ضروری است که صنعت لبنیات صنعتی خصوصی و رقابتی است و برخلاف آنچه اخیرا رسانه ها از آن به عنوان انحصار در صنعت لبنیات نام برده‌اند، در صنعتی که بیش از ۴۰۰ برند مختلف فعالیت دارند، سخن از انحصار آوردن بیش از اینکه افشاگری باشد، حکایت از ناآگاهی مدعیان داشته و قضاوتی خلاف واقع و ناروا است. باید اضافه کرد که قوانین ضد انحصار در جمهوری اسلامی، شورای رقابت را به عنوان تنها مرجع تشخیص انحصار معرفی کرده و مستند به هیچکدام از بندهای قانون و مصادیق آیین نامه های این شورا، نمی‌توان بنگاهی در صنعت لبنیات را یافت که به ایجاد انحصار روی آورده باشد.

وقتی صحبت از رقابتی بودن صنعت لبنیات می‌کنیم به این معنی است که حق مصرف کننده در انتخاب کیفیت و قیمت به رسمیت شناخته شده است. یعنی هیچ بنگاهی نمی تواند ریسک افزایش بی دلیل قیمت را بپذیرد و به راحتی بازار فروش خود را از دست ندهد؛ چراکه مصرف کننده به راحتی این امکان را دارد که کالای بنگاه دیگری را جایگزین کالای بنگاهی کند که قیمتی بیشتر بر کالای خود قرار داده است.

پیش از تبیین روند افزایش هزینه‌های تولید در صنعت لبنیات در چهار سال گذشته، متاسفانه رسانه های عمومی کشور همواره تولیدکنندگان محصولات لبنی را متهم به گران کردن بی دلیل محصولات لبنی می‌کنند؛ آنچنانکه گویی افزایش قیمتها از روی طمع تولیدکنندگان است. واقعیت اما این است که افزایش قیمتها ناشی از تحمیل شرایط اقتصاد کلان کشور بر تولید کننده و خارج از اراده تولیدکننده است. تولیدکننده در مقابل تورم لجام گسیخته، افزایش حقوقها و افزایش قیمت مواد اولیه و هزینه‌های سربار تولید راهی جز افزایش قیمت کالای تولیدی خود ندارد، به جز تعطیل کردن بنگاه و خاموش کردن چراغ تولید و بیکار شدن کارگران و کارکنان؛ وگرنه اگر عوامل موثر بر قیمت تمام شده در حد معقول باشد، می‌توان با افزایش بهره وری و ترکیب تولید، این افزایش قیمت تمام شده را تحمل کرد و فشار را به مرحله بعد منتقل نکرد.

استدعا و خواهشی که از رسانه ها و بخصوص رسانه ملی وجود دارد آن است که در راستای افزایش آگاهی های اقتصادی مردم به خصوص در موضوعاتی همچون منطق بازار و منطق عرضه و تقاضا و چرایی لزوم عدم دخالت دولت در چرخه تولید به عنوان اصولی که مبانی یک اقتصاد موفق و پویا در همه جای جهان است، بکوشند تا آگاه شدن مصرف کننده و شهروند در نهایت سدی باشد در مقابل کسانی که به دنبال سوء استفاده از عدم آگاهی مردم هستند. رسانه ها نیک می دانند که وقتی مردم آگاه باشند، مجالی برای فریفتن آنها با شعارهایی که امکان تحقق ندارد نخواهد بود و این درست همان چیزی است که رهبر معظم انقلاب نیز بر آن تاکید داشته اند. اما اگر مردم از منطق بازار و اقتصاد آگاه نباشند، فریب شعارهایی را می خورند که تحقق نمی یابد و وقتی مردم ببینند که وعده هایی که داده شده تحقق نیافته، امید خویش را به بهبود اوضاع از دست می دهند و این نا امیدی منجر به از دست رفتن اعتماد به عنوان مهم ترین سرمایه اجتماعی کشور می شود. امیدوارم این نوشته بتواند آگاهی مردم و شهروندان را دست کم درباره چرایی افزایش قیمت محصولات لبنی افزایش دهد و گام کوچکی باشد در مسیر جهش تولید و اگاهی مصرف کننده.

تبیین روند افزایش هزینه های تولید در صنعت لبنیات

قیمت تمام شده محصولات لبنی تابعی از قیمت مواد اولیه ورودی به صنعت از جمله شیرخام (به عنوان اصلی ترین و عمده ترین آیتم)، پودرکاکائو، شکر، استاترها به عنوان مواد افزودنی، مواد بسته بندی (پاکت، بطر پلاستیکی، کارتن، نایلون)، هزینه حقوق و دستمزد پرسنل شاغل، هزینه­‌های حمل و نقل، توزیع و هزینه های سربار تولید است.

این نوشته سعی بر آن دارد که نسبت به شفاف سازی هزینه ­های وارده به صنعت لبنی اقدام کند.

۱) شیر خام

شیرخام مهمترین و اصلی ترین ماده اولیه تولید محصولات لبنی است که در سالهای اخیر با افزایش قیمت بسیاری مواجه بوده است. افزایش قیمت محصولات لبنی بیش از همه به دلیل افزایش قیمت شیرخام است که بنا به تقاضای دامداران محترم و به دلیل عدم تکافوی هزینه تولید شیرخام و با تائید ستاد تنظیم بازار صورت گرفته است.

قیمت شیر خام در مقاطع مختلف به شرح زیر توسط ستاد تنظیم بازار ابلاغ شده است:

درصورتی که متوسط قیمت حمل را ۱۰۰۰ ریال در نظر بگیریم، قیمت شیر خام در تیرماه سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۶، ۲.۲۲ برابر شده است.

ضمنا هزینه چربی مازاد ۳.۲ درصد در مقاطع فوق به شرح زیر ابلاغ شده است:

چنانچه ملاحظه می شود قیمت چربی مازاد شیر در تیر ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۶، ۲.۲ برابر و قیمت چربی مازاد ۴.۲ برابر شده است.

درصورتی که متوسط چربی شیر دریافتی را ۳.۵ درصد در نظر بگیریم، قیمت شیرخام در مقاطع مختلف به شرح زیر است:

چنانچه ملاحظه می شود، متوسط افزایش شیر خام در سه سال اخیر ۲.۳۴ برابر بوده است.

نکته در خور توجه اینکه قیمتهای فوق بر اساس قیمت مصوب ستاد تنظیم بازار ولی عملا از خرداد ۱۳۹۷  قیمت­ های مبتنی بر عرضه و تقاضا بیش از ارقام فوق را رقم زده است. این موضوع  که قیمت بر اساس عرضه و تقاضا تعیین شود نه تنها در این زمینه منطقی است بلکه  باید برای همه زنجیره صنعت  اعمال شود؛ لذا راه حل منطقی آن است که شیرخام در بورس کالای محصولات کشاورزی عرضه و قیمت گذاری شود.

دلیل افزایش قیمت شیر خام عمدتا به دلیل افزایش قیمت نهاده­های دامی ناشی از افزایش قیمت ارز و تورم سالیانه است. میانگین قیمت نهاده­های دامی در سه سال اخیر به شرح زیر است:  ( هر کیلو ریال )

چنانچه ملاحظه می شود، بخش عمده نهاده های دامی با افزایش ۲ تا ۳ برابری مواجه شده است.

۲) هزینه حقوق و دستمزد

حداقل حقوق دستمزد در سال­های زیر به شرح زیر است:

چنانچه ملاحظه می­‌شود هزینه حقوق یک کارگر با دو فرزند از مبلغ ۱۲ میلیون و ۶۵۹ هزار و ۱۷۲ ریال به مبلغ ۲۹ میلیون و ۹۲۵ هزار و ۱۲۴ ریال افزایش یافته که به معنی ۲.۳۶ برابر شدن حقوق است. این افزایش بدون احتساب حق سنوات است که می تواند نسبت افزایش هزینه را به شدت افزایش دهد. طبیعی است که با توجه به تورم و افزایش هزینه های زندگی، افزایش حقوق کارگر و کارکنان امری طبیعی و حق است اما این هم یک واقعیت است که افزایش حقوق و دستمزد، بر افزایش هزینه های تولید تاثیر مستقیم دارد.

ضمن اینکه معمولا اگرچه کارخانه ها موظف هستند که از ابتدای هر سال نسبت به اعمال نرخ حقوق و دستمزد جدید اقدام کنند اما افزایش قیمت محصولات که تابعی از افزایش سایر هزینه ها از جمله حقوق و دستمزد است، چندین ماه بعد از اعمال افزایش حقوق از سوی دولت اعلام می شود که این تاخیر هم خود به نوعی باعث خسارت به تولیدکننده می‌شود.

۳) نرخ ارز

بخشی از مواد اولیه بسته بندی شرکت­‌های لبنی از خارج کشور تامین می‌­گردد که هزینه تمام شده آن ارتباط مستقیم با قیمت ارز دارد. هم اکنون هیچ ارز ترجیحی ۴۲۰۰۰ ریالی به تولیدکنندگان محصولات لبنی تعلق نمی­گیرد و همه اقلام وارداتی صنعت با ارز آزاد یا از محل ارز حاصل از صادرات تامین میگردد. طبیعی است که افزایش نرخ ارز بر قیمت تمام شده تاثیر مستقیم دارد.

منحنی افزایش قیمت ارز در چهار سال اخیر به شرح زیر است:

۴) هزینه بسته بندی محصولات لبنی

هزینه بسته بندی محصولات لبنی عموما وابسته به قیمت محصولات پتروشیمی است که در دو گروه ذیل قابل تقسیم است.

الف) بسته بندی پلاستیکی (پلی اتیلن و پروپیلن تزریقی- PET- پلی اتلین بادی )

این نوع از محصولات در بهترین شرایط از بورس کالا قابل تهیه هستند و رشد قیمت آن بر اساس آمار بورس کالا به شرح زیر است:

این  ۵  گرید مواد پلیمری پر مصرف صنعت  لبنیات است.

در عین حال در صورت عدم تأمین این مواد از بورس کالا، تولیدکننده باید این آنها را از بازار آزاد تهیه کند. منحنی رشد قیمت این محصولات در بازار آزاد در چند سال اخیر (۱۳۹۶-۱۳۹۹) به شرح زیر است:

چنانچه ملاحظه می‌شود قیمت مواد پلیمری در بورس ۲.۵ تا ۳ برابر و قیمت مواد پلیمری در بازار آزاد ۳ تا ۴ برابر رشد داشته است.

ب) بسته بندی های اسپتیک (پاکت های چند لایه) تابع قیمت جهانی پاکت و نوسانات قیمت ارز است که در طی مدت اخیر حداقل پنج برابر افزایش داشته است. با توجه به اینکه بنای اطلاعات این نوشته بر کالاها و خدمات بازار داخلی است، از ارائه مستندات افزایش قیمت بسته بندی های اسپتیک خودداری شده اما مخاطبان می‌توانند برای آگاهی از آن به شرکت های بین المللی که این نوع بسته بندی را عرضه می‌کنند مراجعه فرمایند.

۵) قیمت حمل و نقل

افزایش قیمت گازوئیل و بنزین به شرح زیر است:

گرچه قیمت گازوئیل در چند سال اخیر ثابت مانده است ولی افزایش قیمت بنزین در افزایش هزینه حمل و نقل کالای داخل شهری به شدت تاثیر گذار بوده است. ضمنا هزینه های کرایه حمل و نقل نیز در چند سال اخیر به شرح زیر افزایش داشته است:

شایان ذکر است که درصد های مزبور بر اساس ابلاغیه های رسمی وزارت راه و شهرسازی محاسبه شده که در عرصه عمل بیش از این میزان افزایش را تجربه کرده ایم.

۶) تورم سالیانه

تورم سالیانه نشانگر رشد عمومی قیمت کالاها و خدمات است که مقادیر آن در طی چهار سال اخیر به شرح زیر می باشد:

چنانچه ملاحظه می شود در سه سال اخیر تورم انباشته بیش از ۹۳.۷۸ درصد است. مشخصا بخشی از هزینه های تولید تحت تاثیر شاخص کل تورم رشد می کنند.

نگاهی به قیمت محصولات پر مصرف لبنی در سالهای اخیر

مخاطبان محترم می‌دانند که در صنعت لبنیات محصولات به دو شیوه قیمت گذاری می شود. حدود ۱۰ قلم از کالاهای لبنی که اقلام پرمصرف و اصلی خانوارها را تشکیل میدهند و قریب به ۸۰ درصد محصولات تولیدی کارخانه ها را شامل میشوند، مشمول قیمت گذاری دولتی هستند. قریب به ۲۰ درصد کالاهای لبنی که حجم کمتری از تولیدکارخانه ها را شامل می شوند اما مشمول آیین نامه قیمت گذاری محصولات تولید داخل هستند. این دسته دوم کالاهایی هستند که مصرف عام نداشته و ضرروی تلقی نشده اند. مانند شیرطعم دار، ماست رویه دار، خامه و سایر محصولاتی از این دست.

در طول همه سالهای گذشته علی رغم عدم ثبات هزینه های تولید در طول سال اما تولیدکنندگان محصولات لبنی به شهادت گزارش سازمان حمایت از مصرف کننده و تولیدکننده، هیچ افزایشی بر کالاهای ضروری مردم بر خلاف مصوبات و نرخ های اعلامی دولت نداشته اند.

در جدول زیر قیمت محصولات پرمصرف در سالهای اخیر قابل مشاهده است.

متوسط قیمت محصولات لبنی پرمصرف بر اساس مقدار مصرف شیر خام در چهار سال اخیر به شرح زیر بوده است:

نکته مهمی که پیش از نتیجه گیری باید به آن اشاره شود این است که عموم مردم گمان می‌کنند که قیمت درج شده بر روی محصولات لبنی متعلق به تولیدکنندگان است. این درحالی است که بیش از  ۳۰ درصد قیمت درج شده بر روی محصولات به تولیدکننده اختصاص نداشته و هزینه توزیع محصول را شامل میشود. به طور خاص بیش از ۱۵ درصد، هزینه توزیع و پخش محصولات لبنی پاستوریزه و ۱۵ درصد سهم مغازه دار است. علاوه بر این به جز شیر و پنیر مابقی محصولات شامل ۹ درصد مالیات بر ارزش افزوده است که به دولت پرداخت می‌ شود.

جمع بندی و نتیجه گیری

با توجه به اعدا و ارقامی که در بالا مورد استناد قرار گرفت، افزایش قیمت لبنیات برای ۱۰ قلم کالای اساسی پر مصرف در چهار سال ۲.۱۷ برابر بوده است که این عدد به مراتب کمتر از نرخ افزایش هزینه های تولید است. نسبت قیمت متوسط لبنیات به قیمت شیر خام در سال ۱۳۹۶، ۲.۲ بوده که این مقدار در سال ۱۳۹۹ به عدد ۲.۱ رسیده است. این نسبت نه تنها در مورد قیمت شیر خام کاهش یافته بلکه نسبت به هزینه های مرتبط از جمله حقوق و دستمزد، هزینه­های بسته بندی، هزینه مواد افزودنی وارداتی از خارج نیز سیر کاهشی داشته است.

این افزایش هزینه­ ها باعث شده است که سودآوری شرکت های لبنی در دو سال اخیر به حداقل مقدار خود برسد که آمار­های شرکت­های لبنی حاضر در بورس نیز موید این مطلب است. (حاشیه سود شرکت های بورسی لبنیات حدود ۳ درصد است)

نتیجه اینکه مقایسه میان افزایش هزینه های تولید محصولات لبنی بخصوص شیرخام و میزان افزایش قیمت محصولات لبنی پرمصرف نشان می دهد قیمت محصولات لبنی همواره کمتر از هزینه های تولید آنها افزایش یافته است.

چنین نتیجه گیری به ما نشان می دهد سرمایه گذاری در صنعت لبنیات در صورت ادامه روند کنونی با مشکل مواجه شده و همانطور که در ۱۵ سال گذشته شاهد تعطیلی قریب به ۸۰۰ کارخانه لبنی در سراسرکشور بوده ایم، باید منتظر رسیدن طوفان به کارخانه های بزرگ صنعت لبنیات نیز باشیم.

از یاد نباید برد که توسعه صنعت دامپروری نتیجه ایجاد تقاضا در صنعت لبنیات در سال های پایانی در دهه اخیر بوده است و در صورت صدمه دیدن کارخانه های لبنی، پس از صنعت لبنیات این صنعت دام پروری است که دچار بحران خواهد شد.

زنجیره تامین شیر و لبنیات را باید یک زنجیره واحد دید که صدمه دیدن هر کدام از حلقه ها باعث شکست کل زنجیره خواهد شد.

 منبع: ایسنا