پنجاهمین سالگرد نخستین سفر انسان به کره ماه (+عکس)

موبنا – پنجاه سال قبل در چنین روزی یک ماموریت فضایی متفاوت و منحصر به فرد انجام شد تا جست‌وجوهای انسان در خارج از کره زمین به طور کامل تغییر کرد. این اتفاق در میانه جنگ سرد رخ داد که آشوب‌های ملی ایجاد شده بود و در همان روزها یک سفینه فضایی به نام «آپولو 8» در قالب یک شاهکار علمی و مهندسی بسیار عالی متولد شد. این فضاپیما سه انسان را برای نخستین بار به کره ماه برد و آنها را داخل یک کپسول ویژه حمل کرد تا بر این اساس نخستین سفر انسان به خارج از جو کره زمین در طول تاریخ رقم بخرود و به عبارت دیگر انسان برای نخستین بار بتواند روی یک کره دیگر زمین را تماشا کند. این اتفاق باعث شد تا داستان پرواز «آپولو 8» به یکی از جذاب‌ترین و متفاو‌ت‌ترین اتفاقات تاریخ فضایی جهان تبدیل شود.

زمانی که «آپولو 8» در تاریخ 21 دسامبر 1968 از ایستگاه «کِیپ کنِدی» پرواز خود را آغاز کرد، جهان در آشفتگی‌ها و آشوب‌های مختلف به سر می‌برد. جنگ سرد باعث درگیری‌های فراوان میان غرب و شرق شده بود تا مشخص شود جهان تحت سلطه دموکراسی آزاد قرار می‌گیرد یا سوسیالیسم تمامیت ارزی آن را کنترل می‌کند. آن زمان اصلاحات سیاسی در چکسلواکی با سرکوب وحشیانه نیروهای شوروی موجه شد. در غرب پاریس با شورش‌های گسترده مواجه شد و ایالات متحده تظاهرات علیه استبداد جنگ ویتنام و نابرابری نژادی را پیش روی خود می‌دید و همچنین یکی سری ترورهای وحشتناک و تکان دهنده نیز در گوشه و کنار جهان رخ می‌داد.

با این اتفاقات سازمان فضایی ناسا هم در یک بحران جدی به سر می‌برد. در تاریخ 27 ژانویه 1967 میلادی برنامه فضایی این سازمان پس از کشته شدن سرنشین «آپولو 1»  در آتش‌سوزی و سقوط این فضاپیما با مشکل مواجه شد و سرانجام تصمیم بر آن شد پروژه‌های ناسا متوقف شود. تحقیقات بعدی نشان داد خطاهای بزرگ و نقص‌های جدی در طراحی، خطاهای مونتاژ و سوء مدیریت عمومی باعث کشته شدن سرنشین «آپولو 1» شده بودو تاثیر این اتفاق بر روحیه آژانس فضایی آمریکا و کشور مذکور باعث شده بود انگیزه کمتری برای پروژه‌های فضایی بعدی ایجاد شود.

این اتفاقات در 11 اکتبر 1968 تغییر کرد و سرانجام فضاپیمای «آپولو 7» در چنین روزی از ایستگاه «کِیپ کاناورال» از زمین بلند شد. این نخستین پرواز ماژول سرویس فرماندهی آپولو (CSM) بود و اتفاق مذکور یک پرواز 10 روزه بود تا فضاپیمای یاد شده در مدار زمین قرار گیرد. با این وجود موفقیت عملیات مذکور و بازگشت ایمن سه خدمه فضاپیما نگرانی‌های فراوانی را برای ناسا و عموم مردم ایجاد کرده بود.

اتفاقی که آن زمان برای ببیشتر افراد درگیر با پروژه «آپولو» اهمیت داشت این بود که فضاپیمای «آپولو 7» در میانه مسابقات بزرگ برای تصاحب فضا،‌ جنگ سرد و … صورت می‌گرفت و سازمان فضایی ناسا همچنان تمایل داشت به سرمایه‌گذاری در این زمینه ادامه دهد.

در سال 1986 میلادی برنامه آپولو به گونه‌ای توسعه یافت تا انسان به واسطه آن بتواند پیش از پایان یافتن همان دهه به کره ماه سفر کند. ناسا برای چنین اتفاقی سال‌ها برنامه‌ریزی کرده بود و کپسول‌های مختلف برای حمل انسان طراحی شده بود تا چنین اتفاقی در نهایت عملی شود.

نخستین کپسولی که در این زمینه مورد استفاده قرار گرفت ماژول خدماتی فرماندهی (CSM) بود که انسان به کمک آن به فضا رفت. این ماژول در اصل خانه فضانوردان بود و به صورت همزمان مرکز کنترل و فرماندهی عملیات هم محسوب می‌شود و از آن به عنوان وسیله نقلیه برای خروج انسان از کره زمین هم استفاده می‌شود. در این میان ماژول خدماتی که یک پروژه مجزا بود با ماژول فرماندهی ادغام شد تا امکان ارایه آب، برق، سیستم ارتباطی دور برد، و موتور پیشرفته فضاپیما برای حمل انسان تا مدار ماه به صورت یکپارچه مورد استفاده قرار گیرد و انسان بتواند از این طریق کره زمین را ترک کند.

برای آنکه فضاپیمای طراحی شده بتواند روی سطح ماه فرود آید به یک وسیله نقلیه فضایی ثانویه هم نیاز بود که این ابزار با نام «ماژول سفر قمری» (LEM) ساخته شد. این ماشین که شکل ظاهری شبیه به عنکبوت داشت تنها می‌توانست در فضای خلاء عمل کند و قادر بود به کمک ماژول CSM خود را به سطح ماه برساند. سپس دو فضانورد می‌توانستند به ماژول LEM منتقل شوند و خود را به سطح کره ماه برسانند.

این مسئله به آن معنی بود که عملیات‌های اولیه آپولو گام‌های اولیه و ابتدایی را برای انتقال فضانوردان به کره ماه شامل می‌شود و البته در این میان به فضانوردان متخصص و بسیار بامهارت نیاز بود تا بتوانند تغییر کاربردی و انتقال ماژول‌های CSM و LEM در فضای خارج از کره زمین را انجام دهند. طرح اصلی بر این اساس بود که «آپولو 7» آزمایش‌های لازم برای ماژول CSM را در مدار پایین زمین انجام دهد. سپس قرار بر آن شد که فضاپیمای «آپولو 8» در مرحله بعدی دو ماژول CSM و LEM را با خود حمل کند و پس از آن «آپولو 9» بتواند دو ماژول CSM و LEM را به مسافت 7400 کیلومتری انتقال دهد. با این عملیات‌ها در سال 1969 میلادی فضاپیمای «آپولو 10» نخستین پرواز به مدار ماه را انجام داد تا ماژول قمری LEM در فضای گرانشی ماه و شرایط این کره مورد بررسی قرار گیرد و سپس فضاپیمای «آپولو 11» بتواند روی سطح ماه فرود آید.

در این برنامه‌ریزی‌ها فقط یک مشکل اساسی وجود داشت و آن هم زمانبندی برای انجام این سفرهای فضایی بود. زمانی که فضاپیمای «آپولو 8» تمام مراحل آزمایشی را پشت سر گذاشته بود و روی سکوی اصلی برای پرتاب به فضا قرار گرفت، ماژول قمری LEM آمادگی کافی برای پرواز را نداشت.

ماژول قمری LEM که در شرکت «گرومن ایرکرافت» ساخته شده بود در اصل یک طرح مهندسی اولیه بود. تا پیش از آن هیچ کس یک وسیله نقلیه فضایی تولید نکرده بود که با منبع انرژی راکت‌های فضایی به سطح ماه برود و البته اندازه کوچکی داشته باشد. این اتفاق باعث شد در فرآیند ساخت و توسعه LEM بازنگری شود.

در ژوئیه 1968 میلادی نخستین نمونه ماژول قمری LEM با قابلیت فرود آمدن روی سطح ماه در مرکز فضایی «کِیپ کنِدی» ارایه شد. این ابزار نقلیه به گونه‌ای ساخته شده بود وزن بسیار زیادی داشت و به همین خاطر پاهای روباتیک که برای آن در نظر گرفته شده بود نمی‌توانست وزن آن را برای فرود آمدن تحمل کند. بررسی‌ها برای تغییر طراحی این ماژول ادامه یافت و سرانجام این وسیله نقلیه با قابلیت فرود روی سطح ماه تغییراتی را پیش روی خود دید و سرانجام تا فوریه 1969 پرواز آن به تعویق افتاد.

حال سوال اصلی که پیش آمده بود این بود که چه کاری باید انجام داد؟ شوری آن زمان یک سازمان فضایی پرقدرت و پیشرفته داشت که سرمایه‌گذاری‌های فراوان در آن صورت گرفته بود تا امکان سفر انسان به کره ماه را فراهم کند. در این میان فضاپیمای «آپولو 8» بدون ماژول LEM نمی‌توانست پرواز خود را انجام دهد و این مسئله باعث شده بود برنامه فضایی مربوط به آن چند ماه به تعویق بیافتد و تمامی این مشکلات پیش روی انسانی بود که قصد سفر به کره ماه را داشت.

هنوز به درستی مشخص نیست چه کسی برای نخستین بار این ایده را داد. ولی «جرج لاو» مدیر سازمان فضایی ناسا برای نخستین بار این طرح را به صورت جدی اعلام کرد که می‌بایست آزمایش‌های مربوط به مدار پایین زمین را به طور کامل کنار گذاشت، ماژول قمری LEM را به صورت کامل فراموش کرد، پیشرفت آهسته در این زمینه را متوقف کرد، و در نهایت برنامه ریزی را به گونه‌ای پیش برد تا انسان در فاصله زمانی کوتاه‌تر بتواند به ماه برود. بر اساس طرح او در فاصله زمانی 16 هفته «آپولو 8» می‌بایست به صورت مستقیم به مدار ماه پرواز می‌کرد.

این یک طرح انقلابی بود و نشان می‌داد که ناسا در دهه 1960 میلادی برای تصاحب فضا چه آرزوهای بلندپروازانه‌ای را در سر می‌پروراند. از یک طرح مشکلات سیاسی آن زمان اجازه هرگونه فعالیت فضایی را نمی‌داد و مقامات آژانس فضایی آمریکا به خوبی می‌دانستند که طرح «جرج لاو» با مشکلات آن روز نمی‌توانست به راحتی عملیاتی شود. حتی گروه مدیران ارشد ناسا هم بر این مسئله واقف بودند که چنین برنامه انقلابی برای کنار گذاشتن پروژه قبلی نمی‌تواند به راحتی عملیاتی شود و سرانجام این طرح به کنگره آمریکا رفت و افرادی که با آن موافق بودند از طرح خود دفاع کردند تا موافقت‌های اصلی را برای پشتیبانی از آن در اختیار بگیرند.

در بخش فنی این طور به نظر می‌رسید که ناسا قصد داشت یک تحول بزرگ ایجاد کند و همین مسئله باعث شد برنامه‌ریزی‌ها کاملا تغییر کند و «آپولو 8» تغییراتی را در بخش طراحی شامل شود تا انسان به صورت متفاوت با آن حمل شود و نتیجه این تغییرات به گونه‌ای بود که سرانجام نخستین سفر انسان به کره ماه با همین فضاپیما انجام شد.