همنشینی فرهنگوران

جرقه آغاز بحث را یک شهروند زد، کسی که گزارشگر او را در میدان شهر یافته بود و دیدگاهش را درباره مطالعه پرسیده بود و شهروند گفته بود که هر روز پنج ساعت مطالعه می کند.
گزارشگر کنجکاوانه و با شگفتی پرسیده بود:چگونه ممکن است یک شهروند ایرانی روزانه پنج ساعت مطالعه کند؟ پاسخ شهروند این بود که کتاب، روزنامه، مجله، سایت های اینترنتی و شبکه های مجازی را مطالعه می کند.
گزارشگر به شهروند می گفت: معنای مطالعه فقط خواندن کتاب چاپی آن هم کتاب غیردرسی است و بقیه موارد را  نمی توان در ردیف مطالعه گنجاند، اما شهروند معتقد بود همه این موارد را می توان به عنوان مطالعه طبقه بندی کرد.
مجری برنامه رادیویی که در استودیو نشسته بود، با دیدگاه شهروند موافق و با نگرش گزارشگر مخالف بود و بحث همانگونه که گفته شد با پایان باز مواجه شد.
البته بسیاری از مردم و حتی مسئولان هنگامی که سخن از مطالعه می شود یا دیگران را به مطالعه ترغیب می کنند، صریحا می گویند منظورشان از مطالعه فقط خواندن کتاب چاپی و غیر درسی است.
این افراد حتی گاهی دیگر منابع مطالعاتی به ویژه سایت های اینترنتی و فضای مجازی را رقیب و دشمن کتاب چاپی می دانند و با دیدگاه هایی هشدارگونه وجود این امکانات نوین ارتباطی را برای کتاب چاپی و مطالعه، خطرناک می دانند.
طبیعی است برخی دیگر از مردم و مسئولان همانند آن شهروند که شرحش آمد، ابزارها و تعریف مطالعه را فراگیر و شامل دیگر رسانه های نوشتاری و مجازی می دانند.
دیدگاهی که «علی اصغر کاراندیش» معاون توسعه مدیریت و منابع انسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سوم آذر 94 در آیین گشایش چهاردهمین نمایشگاه بین المللی کتاب فارس در شیراز بیان کرد افزون بر آنکه به ابزارهای گوناگون برای مطالعه اشاره دارد، می تواند با موضوع میزان مطالعه کتاب نزد ایرانیان مربوط باشد.
او آمارهای موجود در کشور را بیانگر کاهش شمار کتابخوان ها دانست و گفت: البته این به معنای کاهش مطالعه در جامعه نیست بلکه مطالعه از کتاب به سمت فضای مجازی کشیده شده است.
زمانی کتاب تنها ابزار مطالعه بود اما امروز از ابزارهای مختلفی برای توسعه فرهنگ مطالعه استفاده می شود که ما نمی توانیم و نباید استفاده از آنها را محدود کنیم.
در همین آیین، استاندار فارس دیدگاهی را بیان کرد که می توان از اندیشه های وی پی برد این مقام جایگاهی ارزشمند برای کتاب قائل است.
«سید محمد علی افشانی» گفت: باید همگان بکوشیم که دنیای واقعی جایگزین دنیای مجازی که در مقابل فرزندان ما و در ذهن آنها قرار گرفته است شود، هیچ چیز را نمی توان جایگزین کتاب کرد و باید برای حفظ جایگاه کتاب از تمام امکانات استفاده کنیم، تمام دستگاه ها و مجموعه ها از جمله شوراها و شهرداری ها باید برای احداث و راه اندازی کتابخانه با محوریت کتاب گام بردارند.
از دیدگاه او اصلی ترین و مهمترین هدف باید خواندن کتاب باشد.
دیدگاه مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس بر این اساس است که فضای مجازی مردم را مکلف به خواندن کرده است و این اتفاق مثبتی است و ورود فضای مجازی به این عرصه علی رغم تمام انتقادهایی که به آن وارد است، اتفاق بدی نیست چرا که این اتفاق ما را مکلف به خواندن کرده است.
«بهزاد مریدی» در مصاحبه با یک نشریه فارس اظهار داشت:طبیعتا  محتوای ارائه شده در فضای مجازی قابل بحث و بررسی است اما برخی صفحات و گروه ها انصافا توانسته اند این بخش را تقویت کنند زیرا امروزه تنوع مطالبی که در حوزه فضای مجازی ارائه می شودمی تواند مردم را راغب به مطالعه کند.
از دیدگاه این مسئول، سرانه مطالعه به دلیل وجود فضای مجازی در حال افزایش است چرا که به نظر وی از یک طرف مردم اوقات زیادی را به فضای مجازی اختصاص می دهند و از طرف دیگر چه بخواهیم و چه نخواهیم عمده کتاب ها به صورت دیجیتالی و برای فضای سایبری عرضه می شود و برخلاف تصوری که وجود دارد این وضع ناامید کننده نیست.
به نظر می رسد در کشورهایی که استفاده از فضای مجازی، گستره فراگیرتری نسبت به ایران دارد و درهمان حال میزان مطالعه کتاب چاپی، روزنامه و مجله و دیگر ابزارهای مطالعاتی بالاست، به نوعی میان فضای مجازی و فضای غیر مجازی تفکیک و توازن وجود دارد یعنی هم مطالعه در فضای مجازی مشتری دارد و هم مطالعه در فضای غیرمجازی با نقصان و ضربه مواجه نشده است.
شاید در کشور ما هم مراجعه افراد به منابع مختلف فضای مجازی و چاپی برای مطالعه متناسب با نیازها و خواسته ها و جلوگیری از تداخل نقش ابزارهای مطالعاتی روش خوبی باشد تا به سرانجام برسیم و ناچار نباشیم بحث را بلاتکلیف بگذاریم یا به قول آن مجری رادیو به پایان باز تن دهیم.
این که خواندن کتاب چاپی را فقط مطالعه بدانیم و استفاده از فضای مجازی برای مطالعه کتاب را رد کنیم یا فقط فضای مجازی را منبع مطالعه بپنداریم، ما را به مقصد و مقصود نخواهد رساند.
برخی خوش دارند که از گوشی موبایل یا از نمایشگر کامپیوتر خود به مطالعه بپردازند و برخی دیگر می گویند مطالعه فقط با خواندن کتاب چاپی لذت بخش است و بدون کتاب چاپی، مطالعه لذت و معنا ندارد.
این دو دیدگاه را باید به رسمیت بشناسیم و هیچیک را بردیگری برتری ندهیم زیرا نتیجه ای عایدمان نمی شود.
مطالعه در فضای مجازی را با ارجاع به کتاب چاپی و مطالعه کتاب چاپی در کنار فضای مجازی به عنوان مکمل و نه مخرب می تواند راهگشا باشد تا از بحث های بدون نتیجه درگذریم.
مطالعه در هر صورت لذت بخش و سودمند است حال چه در فضای مجازی و با ابزارهای گوناگون و چه به صورت مطالعه همه رسانه های چاپی.
بهتر است لذت و فایده مطالعه را با بحث های تفکیک و تقابل فضای مجازی و غیر مجازی به حاشیه نبریم.
گروه هایی که با عنوان کمپین کتابخوانی یا بیایید با هم مطالعه کنیم راه اندازی شده و خلاصه ای از کتاب ها را به اعضا معرفی می کند بیانگر استفاده مناسب از فضای مجازی برای معرفی فضای غیر مجازی و کتاب های چاپی است.
همچنین بررسی نشریات چاپی همچون روزنامه و مجله در گروه های مجازی، انگیزه و لذت مطالعه را نزد طرفداران گروه های علاقه مند به مطالعه در فضای مجازی و غیرمجازی بالا برده است.
فرایند مطالعه به معنای استفاده از همه نوع ابزار، این توانایی را دارد که گروه های مختلف را چه در فضای مجازی و چه در فضای غیرمجازی کنارهم بنشاند و شاهد همنشینی فرهنگوران زیر سایه مطالعه باشیم.
* دبیر ایرنا در استان فارس

111/