بحران اسراف آب در شهرداری‌ها
سالی ٥ تا ١٠میلیون مترمکعب آب در فضای سبز مصرف می‌شود
بحث بر سر آمار و ارقام هدررفت آب است. از تعداد چاه‌های مجاز و غیرمجاز و کاهش میزان بارش یاد می‌شود تا بدانیم عددها ناامیدکننده است. این چند خط، خلاصه‌ای است از نخستین نشست مدیران ستادی و استانی وزارتخانه‌های نیرو و جهاد کشاورزی که در سکوت کامل آغاز شد. در این نشست که با حضور حمید چیت‌چیان وزیر نیرو و محمود حجتی وزیر جهاد و کشاورزی برگزار شد، طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب‌های زیرزمینی رونمایی شد و از همکاری دو وزارتخانه به‌عنوان اولین کارگروهی برای بحران جدی آب در ایران یاد شد. پس از ارایه آمارهای ناامیدکننده، مهم‌ترین موضوعی که مدنظر حاضران قرار گرفت، مصرف بخش کشاورزی، تعداد چاه‌های غیرمجاز و وضع منابع آب‌های زیرزمینی بود اما نکته قابل تأمل و تازه‌ای که در همین زمینه اشاره شد، بحثی بود که وزیر کشاورزی به آن اشاره کرد. وضع نابسامان و غیرموجه مصرف آب در آبیاری فضاهای سبز شهری مبحث تازه‌ای بود که بالاخره مسئولان بدان توجه نشان دادند، چرا که در وضعیتی که ذخایر آب‌های زیرزمینی کشور به طرز بی‌سابقه‌ای افت داشته و چاه‌های عمیق به دل زمین رسیده و کاهش حجم بارندگی داشته‌ایم، هنوز در شهرهای ایران چمن‌کاری‌های گسترده می‌شود و هنوز هم در ساعات گرم روز این چمن‌ها سخاوتمندانه آبیاری می‌شوند! آبیاری که با اسراف آب‌های زیرزمینی توسط شهرداری‌ها ادامه دارد و انتقاد مردم و رسانه‌ها را جدی نمی‌گیرند.
استفاده چمن در شهرداری‌ها
فقط به دلیل زیبایی
هرچند ساختار شهری نیاز به فضای سبز و گیاهان دارد اما استفاده از پوشش گیاهی مناسب برای هر وضع و شرایط هر منطقه اهمیت ویژه‌ای دارد. اکنون با توجه به بحران خشکسالی که گرفتار کلانشهرها هستند، استفاده از کالای گرانبهایی مانند آب در فضاهای سبز چندان عقلانی به نظر نمی‌رسد. با گشت روزانه در نقاط مختلف شهر تهران و شهرهای دیگر کشور می‌توان دید در ساعات اوج گرما باغبانان، اقدام به آبیاری چمن‌ها و درختان می‌کنند. این اسراف در کنار تابلوهای عظیم تبلیغاتی برای کاهش مصرف آب، تناقضی در ذهن شهروندان ایجاد می‌کند اما همچنان ادامه دارد. اهمیت مسأله به اندازه‌ای بود که حتی وزیر کشاورزی نیز در بخشی از سخنان خود به آن اشاره دارد و با انتقاد و هشدارش به تبعات تلخ ادامه این رویه تأکید دارد. حجتی در این نشست گفت: باید بررسی شود که کشت چمن بیشتر آب مصرف می‌کند یا کشت برنج؛ زیرا ما در نقاط خشک کشور شاهد کشت چمن هستیم. او ادامه داد: آیا واقعا پوشش گیاهی چمن برای شهرهای ما مناسب است؟
این سوالاتی است که باید مطرح شود.به عقیده وزیر کشاورزی، نکته مهم استفاده از روش جدید دنیا در کاهش مصرف آب در تمام زمینه‌هاست که این فقط مختص بخش کشاورزی نیست. به‌طور مثال ما سالانه ٥ تا ١٠میلیون مترمکعب آب در فضای سبز مصرف می‌کنیم اما در کالیفرنیا از چمن خشک استفاده می‌شود.
مصرف شهرداری‌ها ایراد دارد
رحیم میدانی معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا هم در همین زمینه به «شهروند» گفت: این ایراد درستی است. مصرف آب شهرداری‌ها مورد توجه است. البته میزان مصرف و نوع آبی که شهرداری‌ها برای آبیاری فضای سبز استفاده می‌کنند، یکسان نیست. به‌عنوان مثال در برخی شهرها از آب‌های زیرزمینی و در برخی دیگر حتی از آب لوله‌کشی استفاده می‌شود. از طرف دیگر آنها الگوی کشت متناسب با هر منطقه را در اختیار ندارند.
او افزود: در یکی از جلسات شورای آب مصوبه‌ای ایجاد شد و به شهرداری‌ها یک سال فرصت دادیم. از این مدت سه ماه گذشته است. طی این بازه زمانی شهرداری‌ها موظف به انجام فعالیت‌هایی شده‌اند. شهرداری‌ها باید متناسب با وضع آب و اقلیم هر منطقه الگوی کشت مناسبی را برای شهر طراحی کنند. وزارت کشور این وظیفه را عهده‌دار شده است. اکنون بسیاری از کارشناسان و مقامات اعتراض می‌کنند که در شرایط کم‌آبی چه اجباری به کشت چمن وجود دارد.
او در ادامه افزود: با توجه به آن‌که گفته می‌شود فضای سبز مانند ریه زمین عمل می‌کند، چمن عملکرد زیاد خوبی در این زمینه ندارد. این گیاه در کاهش دی‌اکسید کربن مانند درخت‌های حجیم عملکرد بالایی ندارد و فقط منظره آن زیباست که شهرداری‌ها به سمت آن کشیده شده‌اند. از سوی دیگر گیاهی است که بدون توجه به روش آبیاری، مصرف زیادی دارد.
او تأکید کرد: اولویت اول آن است که حتی‌المقدور با رعایت مسائل فنی و حفظ سلامت مردم از آب‌های بازچرخانی استفاده شود یعنی از فاضلاب‌های تصفیه شده با رعایت مقررات استفاده شود و دیگر از آب لوله‌کشی در اختیار شهرداری‌ها قرار نگیرد و در اماکنی که امکان استفاده از پساب نباشد به آنها اجازه داده می‌شود از آب‌های زیرزمینی استفاده کنند، این چارچوبی است که در شورایعالی آب مصوب شده و امیدواریم با پیگیری‌های معاون عمرانی وزیر کشور انجام شده در این یک سال به آن پرداخته شود.
این درحالی است که به گفته میدانی با وجود استعلام وزارت نیرو، شهرداری‌ها نتوانسته‌اند آمار دقیقی از سطح فضای سبز خود در وضع کنونی یا در طرح‌های تفصیلی خود ارایه کنند.
برداشت ١١٤میلیارد مترمکعب
از ذخایر استاتیک
یکی دیگر از موضوعات مهمی که در این نشست بررسی شد، روند خشکسالی در ایران بود. البته کاهش بارش‌ها و روند خشک‌تر شدن ایران پدیده‌ای تازه نیست. به گفته مصطفوی مدیر این طرح روند خشکسالی ایران از دهه ٦٠ شمسی آغاز شد، در دهه ٧٠ به بحران رسیده و در سال‌های ٨٠ این بحران تشدید شد.
در همین زمینه وزیر نیرو نیز گفت: کشور ١٥سال است که با خشکسالی مستمر دست و پنجه نرم می‌کند. میزان بارش ایران تا ٧، ٨سال قبل حدود ٢٥٠ میلی‌متر مکعب بود اما پس از آن متوسط بارش به ٢٤٤ میلی مترمکعب رسید و در این اواخر هم ٢٠٥ میلی مترمکعب شده بود. این درحالی است که هم‌اکنون ما در پایان سال آبی قرار داریم و بارش سال جاری فقط ١٨٨ میلی‌متر مکعب بوده است.
اما این فقط یکی از مشکلات حوزه آب است. شاید همان‌طور که وزیر نیرو می‌گوید، اولین و مهم‌ترین مسأله در این بخش، وضع منابع آب‌های زیرزمینی است، زیرا طی سال‌های اخیر نزدیک به ٦میلیارد مترمکعب از آب‌های زیرزمینی که تجدید می‌شود بیشتر برداشت شده و جمع کل آبی که از ذخایر استاتیک برداشت شده به حدود ١١٤میلیارد مترمکعب می‌رسد.در همین زمینه چیت‌چیان گفت: سالانه ١٢٠٠ کیلومتر کف‌شکنی، شور شدن آب‌ها، اضافه شدن عمق چاه‌ها، خشک شدن باغات و اراضی زراعی، خشک شدن چشمه‌ها و قنات‌ها، خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها، خشک شدن یا کاهش روان آب‌های رودخانه‌های کشور همگی ازجمله شواهد علنی افزایش بحران آب است.
وی عامل دیگر بحران منابع آب کشور را کاهش کیفیت منابع آب برشمرد و گفت: به‌طور نمونه در استان کرمان غالب آب‌های زیرزمینی دچار مشکل شده، رودخانه کارون دچار افت کیفیت بسیار شدید شده به‌طوری که شهرهای اهواز، آبادان و خرمشهر امکان استفاده از آب کارون برایشان به حداقل رسیده و وزارت نیرو مجبور به اجرای خط انتقال آب از کرخه برای تأمین آب شرب مردم این شهرها شده است.مقام عالی وزارت نیرو خاطرنشان کرد: جلوگیری از برداشت آب در چاه‌های غیرقانونی و بدون مجوز، جلوگیری از برداشت چاه‌های دارای پروانه‌ای که بیش از حد مجاز برداشت می‌کنند و تجدید نظر در پروانه‌های بهره‌برداری چاه‌های آب سه اقدام اساسی در راستای برداشت کمتر آب و اصول بیشتر محصولات کشاورزی است. این درحالی است که به گفته وزیر نیرو، ٤٧٠٠ چاه غیرمجاز بسته شده و این روند ادامه می‌یابد اما آماری از تعداد دقیق چاه‌های غیرمجاز در دسترس نیست.
٣٠٠ دشت در وضع بحرانی
در ادامه این نشست، وزیر جهاد کشاورزی نیز سخن گفت. حجتی نیز اخبار خوشی نداشت. او با استناد به آمارهای وزارت نیرو اعلام کرد، بیش از ٦٠٠ دشت کشور با افت سطح آب‌های زیرزمینی مواجه است که از این تعداد ٣٠٠ دشت در وضع بحرانی هستند.
وی با بیان این‌که وضع بحرانی این دشت‌ها به دلیل برداشت بی‌رویه بهره‌برداران بخش کشاورزی و سایر مصارف دیگر است، اظهار داشت: در همین راستا وزیر نیرو نشست‌های مشترکی را با وزارت جهادکشاورزی برگزار کرده که امیدواریم با همکاری‌های مسئولان دو وزارتخانه و مشارکت‌های مردمی، مسئولان سیاسی مناطق، بخشداران و استانداران این مشکل هرچه سریع‌تر برطرف شود.
وی درخصوص اقداماتی که به شکل مستقیم و غیرمستقیم به وزارت جهاد کشاورزی ارتباط دارد، اشاره کرد و گفت: توسعه سیستم‌های نوین آبیاری، انتخاب بذرهای زودرس به منظور کاهش مصرف آب، تسطیح اراضی، مکانیزاسیون و اجرای عملیات کشاورزی حفاظتی ازجمله این اقدامات است.
وزیر جهاد کشاورزی همچنین درباره چاه‌های غیرمجاز در سطح کشور اظهار داشت: در صورت مسدود شدن بیش از ٣٠٠هزار چاه غیرمجاز در کلانشهرها که دارای اضافه برداشت از آب‌های زیرزمینی هستند، دیگر اضافه برداشت نخواهیم داشت و این بدان معناست که اگر یک ششم آب را کمتر برداریم مشکل کم‌آبی و بی‌آبی برطرف می‌شود. وزیر جهاد کشاورزی ممنوعیت کشت برنج در تمامی استان‌ها به جز گیلان و مازندران را از دیگر اقدامات مهم وزارت جهاد کشاورزی در دولت یازدهم برشمرد و گفت: توانستیم کشت برنج از ٢٨٥هزار هکتار را به ١٢٠هزار هکتار در سطح کشور کاهش دهیم و به جای آن تولیدکنندگان را به کشت سویا و کلزا سوق داده‌ایم.