جدیدترین اخبار مناقصات نفت و گاز و پتروشیمی ایران

تابستان ۱۴۰۴، در حالی که ایران زیر فشار برنامه‌ موسوم به “snapback” برای بازگشت تحریم‌های سازمان ملل قرار گرفته است، شاهد روندهای تازه‌ای در برگزاری مناقصات در حوزه‌های نفت، گاز و پتروشیمی بوده‌ایم.

وزیر نفت ایران با یادآوری تجربه‌های طولانی کشور در مواجهه با محدودیت‌ها، تأکید کرده که تهران آمادگی کاملی برای دور زدن این تحریم‌ها دارد. این زمینه، شاید بیش از همیشه ضرورت برگزاری مناقصات شفاف و توسعه‌گرا را نمایان می‌کند.

سامانه «مناقصه ستاد ایران»؛ پلی برای شفافیت

تصور کنید پیمانکاری هستید که در جست‌وجوی پروژه‌های مهم نفت و گاز می‌باشد؛ تا چند سال پیش، دسترسی به اطلاعات پروژه‌های دولتی دشوار بود؛ اما الان، با وجود سامانه‌هایی که عموماً تحت عنوان مناقصه ستاد ایران شناخته می‌شوند، مسیر هموارتر شده است. این سامانه‌ها اطلاعات مربوط به مناقصات را به شکل شفاف منتشر کرده و امکان دسترسی آسان و برابر را برای شرکت‌های کوچک و بزرگ فراهم می‌آورند.

در همین چارچوب، پایگاه‌هایی مانند IranOilGas.com به‌روزرسانی‌های لحظه‌ای از انواع مناقصات منتشر می‌کنند. به‌عنوان مثال، شرکت مهندسی گاز ایران (IGEDC) اخیراً مناقصه‌ای برای ارائه خدمات مشاوره و نظارت بر سیستم‌های اندازه‌گیری خوراک (feedstock measurement systems) صادر کرده است. این دسترسی روایی به زیرساخت‌ها، بیانگر آن است که مناقصه ستاد ایران و سامانه‌های مشابه به واقع، ستون فقرات انتشار مناقصات نفت و گاز ایران هستند.

مناقصه دولتی؛ محور اصلی توسعه زیرساخت‌ها

در حال حاضر، بیشتر پروژه‌های حوزه انرژی از طریق مناقصه دولتی برگزار می‌شوند؛ این موضوع نشان‌دهنده رویکرد دولت در تداوم سلطه شرکت‌های دولتی بر جریان انرژی کشور است. سهم بالای شرکت‌های دولتی در این عرصه، مزایای ویژه‌ای مانند اعتماد مردم و دسترسی به منابع مالی را به همراه دارد.

یکی از نشانه‌های روشن این مسیر، ورود شرکت‌هایی مانند ICOFC((شرکت مرکزی میادین نفتی) و POGC(شرکت نفت و گاز پارس) به میانه میدان است. این شرکت‌ها اخیراً مناقصات متعددی را برای تامین و نصب تجهیزات حیاتی مانند completion strings و wellhead equipment منتشر کرده‌اند. آنچه در این میان جالب توجه است، گستره فعالیت پروژه‌ها از تامین تجهیزات پایه تا خدمات مهندسی EPC است که همگی در چارچوب ساختار مناقصه دولتی برگزار می‌شوند.

مناقصه مناطق نفت‌خیز جنوب؛ تکیه‌گاهی برای صنعت نفت ایران

هنگامی که صحبت از مناقصه مناطق نفت‌خیز جنوب به میان می‌آید، در واقع به قلب تولید نفت کشور اشاره شده است؛ جایی که در استان‌هایی چون خوزستان و بوشهر حجم عظیمی از استخراج نفت و گاز صورت می‌گیرد و زیرساخت‌ها به‌روز نمی‌شوند.

در این راستا، شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب پروژه‌هایی در حوزه تأمین تجهیزات، حفاری و تعمیرات را به مرحله مناقصه رسانده است. به‌علاوه، نمونه‌هایی از شانا، رسانه رسمی حوزه نفت، مناقصه‌های مهمی از این شرکت را در خرداد یا شهریور ۱۴۰۴ منتشر کرده است؛ برای مثال، مناقصه‌های مربوط به خرید drill pipe screen, tubing head spool, rock bit و accessories for liner mill از این دست هستند. این موضوع اهمیت و حساسیت حوزه عملیاتی این مناطق را به‌خوبی نشان می‌دهد.

مناقصه نفت و گاز ایران؛ از پروژه‌های کوچک تا طرح‌های گسترده

اصطلاح مناقصه نفت و گاز ایران طیف بسیار گسترده‌ای از پروژه‌ها را شامل می‌شود: از خدمات کوچک نظارتی یا تامین قطعات تا قراردادهای عظیم ساخت تاسیسات. برای مثال، POGC مناقصه‌ای برای ساخت تأسیسات فشرده‌سازی گاز برون‌ساحل صادر کرده است؛ پروژه‌ای که نقش کلیدی در حفظ پایداری تولید گاز داخلی ایفا می‌کند.

اهمیت این تنوع آنجاست که صنعت نفت و گاز، به‌عنوان ستون اصلی اقتصاد کشور، نمی‌تواند حتی برای یک روز از حرکت بازبایستد. بنابراین هر مناقصه، چه کوچک و چه بزرگ، در جای خود نقشی حیاتی دارد.

در سطح نخست، برخی مناقصات کوچک هستند؛ پروژه‌هایی که شاید در نگاه اول به‌دلیل حجم مالی اندک چندان به چشم نیایند. اما همین مناقصات کوچک، همچون خرید قطعات یدکی برای تجهیزات حفاری یا تأمین مواد شیمیایی مورد استفاده در فرآیند پالایش، می‌توانند ضامن استمرار تولید باشند.

کافی است یکی از این تجهیزات کلیدی از کار بیفتد تا تولید یک میدان نفتی یا یک پالایشگاه متوقف شود و خسارت‌های بزرگی به بار آید. به همین دلیل، پیمانکاران کوچک و متوسطی که در این حوزه‌ها فعالیت می‌کنند، نقش اساسی در پویایی صنعت ایفا می‌نمایند.

در سطح بعدی، مناقصاتی قرار دارند که نه کوچک‌اند و نه در ابعاد ملی تعریف می‌شوند؛ بلکه پروژه‌هایی توسعه‌ای و پشتیبانی‌اند که هم به افزایش ظرفیت تولید کمک می‌کنند و هم پایداری شبکه انرژی کشور را تقویت می‌نمایند. برای مثال، ساخت یک خط لوله انتقال گاز میان دو استان، یا ایجاد ایستگاه‌های تقویت فشار، در این دسته قرار می‌گیرد. این نوع پروژه‌ها اگرچه به سرمایه و نیروی انسانی بیشتری نیاز دارند، اما همچنان در محدوده توان پیمانکاران داخلی بزرگ‌تر باقی می‌مانند و موجب رشد و تجربه‌اندوزی آن‌ها می‌شوند.

اما نقطه اوج در مناقصات نفت و گاز ایران، مربوط به طرح‌های کلان و راهبردی است. اینجا دیگر صحبت از قراردادهایی است که میلیاردها دلار ارزش دارند و گاه سرنوشت انرژی و حتی سیاست خارجی کشور را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. توسعه میدان‌های مشترک نفتی و گازی، احداث پالایشگاه‌های عظیم، یا اجرای طرح‌های بزرگ پتروشیمی در مناطقی همچون عسلویه، نمونه‌هایی از این دست‌اند.

چنین پروژه‌هایی به‌طور طبیعی به زمان طولانی، فناوری پیشرفته و گاه همکاری شرکت‌های بین‌المللی نیاز دارند. برای نمونه، توسعه فازهای مختلف پارس جنوبی یا میدان‌های آزادگان و یادآوران نه‌تنها یک پروژه فنی و صنعتی هستند، بلکه بُعد ژئوپلیتیکی نیز دارند؛ چرا که میزان برداشت ایران از این میدان‌ها مستقیماً بر جایگاه منطقه‌ای و جهانی کشور اثر می‌گذارد.

جذابیت ماجرا اما در آن است که این سه سطح ــ کوچک، متوسط و بزرگ ــ در کنار یکدیگر جریان پیوسته‌ای از فعالیت‌ها را شکل می‌دهند. پروژه‌های کوچک با تأمین تجهیزات و خدمات روزمره، زیرساخت لازم برای پروژه‌های توسعه‌ای را فراهم می‌کنند و این پروژه‌های توسعه‌ای به نوبه خود مسیر را برای طرح‌های کلان و ملی هموار می‌سازند. در نهایت، همین هم‌افزایی است که صنعت نفت و گاز ایران را زنده، پویا و مقاوم در برابر بحران‌ها نگه می‌دارد.

مناقصات پتروشیمی؛ پشتیبان صادرات غیرنفتی

در کنار حوزه‌های نفت و گاز، مناقصات پتروشیمی بخش حیاتی دیگری از پویایی اقتصادی ایران را تشکیل می‌دهند. صنعت پتروشیمی، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین منابع درآمد غیرنفتی کشور، نقشی کلیدی در تأمین ارز، ایجاد اشتغال و توسعه زنجیره تولید داخلی ایفا می‌کند. هر پروژه کوچک یا بزرگ در این حوزه، بخشی از یک زنجیره گسترده است که از تولید مواد خام اولیه تا صادرات محصولات نهایی پتروشیمی را در بر می‌گیرد.

یکی از نمونه‌های بارز فعالیت‌های این حوزه، پروژه‌های تعمیرات و نگهداری واحدهای تولیدی شرکت پتروشیمی رازی است. این شرکت، با انتشار فراخوان‌هایی در قالب مناقصات عمومی، زمینه مشارکت پیمانکاران داخلی را فراهم کرده و از طریق رقابت شفاف، کیفیت اجرای خدمات را تضمین می‌کند. اهمیت چنین پروژه‌هایی در آن است که توقف حتی کوتاه‌مدت یک واحد تولیدی، می‌تواند بر کل زنجیره تولید و صادرات تاثیرگذار باشد. بنابراین، مناقصات پتروشیمی نه فقط از نظر مالی بلکه از منظر پایداری و امنیت تولید نیز حیاتی هستند.

علاوه بر شرکت‌های فعال، پلتفرم‌ها و سایت‌های تخصصی نیز نقش مهمی در اطلاع‌رسانی و دسترسی شفاف دارند. سایت‌هایی مانند هزاره، مناقصات پتروشیمی را به‌صورت جداگانه و دسته‌بندی شده منتشر می‌کنند و به پیمانکاران امکان می‌دهند که پروژه‌ها را با جزئیات فنی، شرایط مناقصه و زمان‌بندی کامل بررسی کنند. این دسترسی گسترده باعث می‌شود که شرکت‌های کوچک و متوسط نیز شانس حضور در پروژه‌های مهم ملی را پیدا کنند و در نتیجه کیفیت رقابت و بهره‌وری ارتقا یابد.

از منظر اقتصادی، اهمیت مناقصات پتروشیمی به دلیل نقش آنها در تامین ارز و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی بیش از پیش محسوس است. با توجه به محدودیت‌های تحریم و نیاز به درآمد پایدار، صنعت پتروشیمی به یکی از محورهای اصلی توسعه غیرنفتی کشور تبدیل شده و مناقصات آن، شریان حیاتی برای حفظ این جریان هستند.

چشم‌اندازی از چالش‌ها و فرصت‌ها

با وجود روند صعودی انتشار مناقصات، چالش‌هایی نیز برجسته هستند؛ از جمله محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها، دغدغه جذب فناوری‌های نوین و توان مالی پیمانکاران داخلی. با این حال، فرصت‌هایی نیز به چشم می‌خورند.

پیدایش همکاری میان شرکت‌های ایرانی با طرف‌های خارجی مانند روسیه و چین، یکی از این فرصت‌هاست؛ به‌ویژه در پروژه‌های بزرگ مانند توسعه میدان پارس جنوبی. بنابر گزارش‌ها، شرکت ملی نفت ایران در آستانه انعقاد قراردادهایی به ارزش حدود ۱۷ میلیارد دلار برای تقویت فشار میدان پارس جنوبی است.

این‌گونه مشارکت‌ها نه‌تنها سرمایه‌گذاری خارجی را به همراه دارد، بلکه انتقال فناوری و بهبود فناوری‌های داخلی را تسهیل می‌کند، چیزی که صنعت را در بلندمدت توانمندتر خواهد ساخت.

جمع‌بندی نهایی

بازار مناقصه نفت و گاز ایران و مناقصات پتروشیمی هم‌اکنون در حال تجربه دوره‌ای پرشتاب از انتشار و تنوع پروژه‌هاست. مناقصه دولتی به‌عنوان ستون اصلی توسعه زیرساختی باقی مانده است، درحالی‌که مناقصه ستاد ایران و سامانه‌های مشابه، شفافیت و دسترسی را برای طیف گسترده‌ای از پیمانکاران تسهیل کرده‌اند.

مناطق نفت‌خیز جنوب، با تمرکز بر به‌روزرسانی تجهیزات و زیرساخت‌ها، باز هم قلب تولید نفت کشور را در دست دارند. در سوی دیگر، مناقصات پتروشیمی مسیر خوبی برای جهش درآمدهای غیرنفتی ایجاد کرده‌اند. اگر بتوان چالش‌های فعلی را مدیریت کرده و مشارکت‌های بین‌المللی را توسعه داد، می‌توان آینده‌ای روشن‌تر برای صنعت انرژی ایران متصور شد.