۶۴ مکمل «تقویت‌کننده خلق‌وخو» تحت آزمایش: کدام‌ها واقعاً مؤثرند؟
اخبار بازار ایران؛ فرحناز زرین‌تیغ – در حالی که تنوع مکمل‌های بدون نسخه برای حمایت از سلامت روان و بهبود حال عمومی با سرعتی فراتر از توانایی دانشمندان برای تأیید اثربخشی آن‌ها رو به افزایش است، یک فراداده‌کاوی (متاآنالیز) جدید، ۶۴ محصول مختلف را که در صدها مطالعه بررسی شده بودند، مورد ارزیابی قرار داده تا میزان مفید بودن آن‌ها در کاهش علائم افسردگی را روشن کند.
بررسی جامع‌ترین مطالعات: از امگا-۳ تا علف چای و زعفران
تیمی بین‌المللی از محققان، ۲۳,۹۳۳ رکورد مطالعاتی و ۱,۳۶۷ مقاله را بررسی کردند و در نهایت روی ۲۰۹ کارآزمایی بالینی تمرکز کردند. این کارآزمایی‌ها اثربخشی ۶۴ مکمل رایج بدون نسخه را که برای درمان افسردگی (با مصرف مداوم بیش از یک هفته) در بزرگسالان ۱۸ تا ۶۰ ساله با علائم یا تشخیص رسمی افسردگی هدف‌گذاری شده بودند، تجزیه و تحلیل کردند.
راشل فراست، نویسنده همکار این مطالعه و مدرس ارشد دانشگاه لیورپول جان مورز، گفت: “مطالعات همیشه ساده نبودند – برخی دوزها یا محصولات متعددی را آزمایش می‌کردند، برخی مکمل داروهای ضدافسردگی بودند و در برخی آزمایش‌ها افراد علاوه بر افسردگی، مشکلات جسمی مختلفی نیز داشتند. ما یافته‌هایمان را به گروه‌هایی با شواهد قوی (بیش از ۱۰ کارآزمایی)، شواهد نوظهور (۲ تا ۹ کارآزمایی) و کارآزمایی‌های تکی تقسیم کردیم.”
جامع‌ترین محصولات مورد مطالعه شامل امگا-۳ (۳۹ کارآزمایی)، علف چای (St. John’s Wort) (۳۸ کارآزمایی)، پری‌بیوتیک‌ها (۱۸ کارآزمایی) و ویتامین D (۱۴ کارآزمایی) بودند؛ همچنین زعفران (۱۸ کارآزمایی) که در خاورمیانه و آسیا محبوبیت زیادی دارد، مورد بررسی قرار گرفت.
نتایج: زعفران و علف چای پیشتاز، امگا-۳ بی‌اثر، و سایرین در انتظار تحقیق بیشتر
در مورد تسکین علائم افسردگی، شواهد قطعی اندکی مبنی بر تأثیر مکمل‌های امگا-۳ وجود داشت؛ دانشمندان دریافتند که تعداد مطالعاتی که هیچ تأثیری نشان ندادند، بیشتر از آن‌هایی بود که در مقایسه با دارونما (Placebo) تأثیری را نشان دادند. در سال ۲۰۲۱ نیز مطالعه‌ای منتشر شد که نشان داد مکمل‌های امگا-۳ هیچ نقشی در درمان افسردگی ندارند.
علف چای و زعفران قوی‌ترین نتایج مثبت را نشان دادند. مطالعات حاکی از آن است که این دو مکمل، در مقایسه با دارونما، مؤثر بودند و حتی با داروهای ضدافسردگی تجویزی موجود برابری می‌کردند. همچنین پروبیوتیک‌ها (برای سلامت روده) و ویتامین D تا حدودی علائم افسردگی را در کارآزمایی‌های کنترل‌شده مربوط به خود کاهش دادند.
با این حال، محققان به طور کلی کمبود آشکاری از کارآزمایی‌های متعدد برای بسیاری از محصولات بدون نسخه نوظهور را مشاهده کردند که نشان می‌دهد علم تا چه حد از رشد بازار مکمل‌های سلامتی عقب مانده است. بیش از ۴۰ مورد از ۶۴ محصول مورد بررسی، تنها یک مطالعه بالینی کامل داشتند.
دانشمندان خاطرنشان کردند: “از میان طیف وسیعی از محصولات با شواهد امیدوارکننده، آن‌هایی که بیشتر مورد استفاده قرار می‌گرفتند و بنابراین نیاز به تحقیقات بیشتر داشتند، اسطوخودوس، بادرنجبویه، بابونه و اکیوم (Echium) بودند.”
برخی از مکمل‌های نوظهور با تحقیقات کم، بیشترین امیدواری را در مطالعات اولیه نشان دادند: اسید فولیک، اسطوخودوس، روی (زینک)، تریپتوفان، رودیولا و بادرنجبویه. بادرنجبویه در ۱۲ ماه گذشته به دلیل کمک به خواب و تقویت‌کننده خلق‌وخو ضد اضطراب، محبوبیت زیادی پیدا کرده است.
علاوه بر این، این تحقیق نشان داد که در زمینه تسکین افسردگی، نارنج تلخ، اسطوخودوس ایرانی و چای بابونه – که هر کدام در دو کارآزمایی حضور داشتند – نتایج مثبتی داشتند.
در همین حال، برخی از پر سر و صداترین مکمل‌های سال ۲۰۲۵ – ملاتونین، منیزیم و کورکومین – هنگامی که بر روی افسردگی متمرکز شدند، نتایج متفاوتی را در کارآزمایی‌های بالینی متعدد نشان دادند. همین شواهد غیرقطعی برای دارچین، اکیوم، ویتامین C و ترکیب ویتامین D-کلسیم نیز یافت شد.
در حال حاضر تحقیقات زیادی در مورد فلور روده و سلامت روان در حال انجام است، اما پری‌بیوتیک‌ها در این مرحله، به طور قابل توجهی مؤثرتر از دارونما برای افسردگی نبودند. با این حال، میکروبیوم یک سیستم پیچیده است و ما هنوز به طور کامل درک نمی‌کنیم که سطوح مختلف باکتری‌های مفید چگونه می‌توانند به سلامت جسمی و روانی کمک یا مانع شوند.
توصیه‌های آتی و نگرانی‌ها در بازار ۱۱ میلیارد دلاری مکمل‌ها
فراست توصیه کرد: “محصولات دارای شواهد محدود اما امیدوارکننده شامل اسید فولیک، اسطوخودوس، روی، تریپتوفان، رودیولا و بادرنجبویه هستند و تحقیقات آتی باید بر این محصولات تمرکز کنند. نیاز به ارزیابی بیشتر محصولات گیاهی پزشکی به عنوان مکمل داروهای ضدافسردگی، و همچنین نیاز به بررسی مزایای محصولات مکمل درمان‌های روان‌شناختی برای رویکردی یکپارچه‌تر وجود دارد. گزارش ایمنی نیز باید در این کارآزمایی‌ها بهبود یابد.”
دلایل زیادی برای افزایش فروش مکمل‌های بدون نسخه وجود دارد – و این در ارزش بازار منعکس شده است. در سال ۲۰۲۵، فروش جهانی محصولاتی که در دسته مکمل‌های سلامت روان قرار می‌گیرند، ۱۱.۴۸۸ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ به ۱۷.۳۶۶ میلیارد دلار برسد.
فراست خاطرنشان کرد: “خبر خوب این است که نگرانی‌های ایمنی بسیار کمی از هر یک از این محصولات، چه به تنهایی و چه در ترکیب با داروهای ضدافسردگی، بروز کرده است. با این حال، همیشه باید با یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی مشورت شود که آیا محصول ممکن است با چیز دیگری که مصرف می‌کنید تداخل داشته باشد یا خیر. استاندارد بالاتر گزارش ایمنی در کارآزمایی‌ها ضروری است – تنها ۱۴۵ مورد (۶۹%) از مطالعات بررسی شده، عوارض جانبی محصولات را به طور کامل گزارش کرده‌اند.”
صرف نظر از موافقت یا مخالفت با مکمل‌های بدون نسخه، مصرف‌کنندگان و دانشمندان باید موافق باشند که برای توجیه هزینه‌های مالی، داده‌های بسیار قوی‌تر و مقایسه‌ای‌تری مورد نیاز است. در همین حال، بسیاری از متخصصان پزشکی نسبت به اثربخشی “داروهای مغز” بدون نسخه که نیازی به گذراندن بررسی‌های سختگیرانه سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) برای عرضه در قفسه‌ها ندارند، همچنان شک و تردید دارند.
این مطالعه در مجله Frontiers in Pharmacology منتشر شده است.