حفره ۷ میلیارد دلاری بودجه

اخبار بازار ایران – رقمی که وزیر اقتصاد اشاره کرد با معیار میانگین کنونی نرخ ارز حدود ۷میلیارد دلار می‌شود؛ معادل رقمی که مدت‌ها است در کره‌جنوبی مسدود شده و خبر آزادسازی آن بارها منتشر شده است. البته نکته قابل توجه این است که سهم منابع صندوق‌ها از بودجه ثابت نمی‌ماند و طی سال‌های اخیر یک مسیر صعودی داشته است. کارشناسان معتقدند با توجه به افزایش سن جامعه ایران و اجرایی نکردن اصلاحات صندوق‌های بازنشستگی، احتمال فشار بیشتر این صندوق‌ها به بودجه افزایش خواهد یافت. مطابق بررسی‌ها، سهم بازنشستگی پیش از موعد از کل بازنشستگی‌های صندوق تامین اجتماعی، از سطح ۱۴درصد در سال۱۳۹۱ به ۵۳درصد در سال۱۴۰۰ رسیده است و به‌نظر می‌رسد تلاش‌ها برای اصلاح سن بازنشستگی نیز به‌دلیل عدم تمایل سیاستگذاران در مواجهه با نارضایتی‌ها با بن‌بست مواجه شده است.

 وزیر اقتصاد با حضور در جمع خبرنگاران، ضمن اعلام داده‌ها و تشریح اقدامات اقتصادی دولت، اعلام کرد کسری صندوق‌های بازنشستگی رقمی معادل 300هزار میلیارد تومان از منابع بودجه را به خود اختصاص می‌دهد و این عدد معادل بودجه عمرانی کشور است. با یک محاسبه سرانگشتی می‌توان دریافت که این رقم از نظر بزرگی، معادل 7میلیارد دلار پول بلوکه‌شده ایران در کره جنوبی است؛ به عبارت دیگر، ناترازی صندوق‌های بازنشستگی سالانه معادل طلب ایران از کره جنوبی منابع کشور را می‌بلعد که عدد هنگفتی به حساب می‌رود.

خاندوزی در ادامه درباره موضوعاتی چون روند تولید، کنترل تورم، مالیات و مسکن به اظهارنظر پرداخت. سیاست‌‌های رفاهی دولت‌ها، هرم جمعیتی کشور و سایر شاخص‌های کلان اقتصادی حاکی از آن است که در صورت به تعویق افتادن اصلاحات جدی در زمینه صندوق‌های بازنشستگی، دور نخواهد بود که کسری این صندوق‌ها بیش از 50درصد از منابع بودجه را به خود اختصاص دهد. این چشم‌انداز ایجاب می‌کند که سیاستگذاران اهتمام ویژه‌ای به مساله صندوق‌های بازنشستگی داشته باشند، در غیر این صورت، عمق معضلات مربوط به آن می‌تواند اقتصاد کشور را دچار مشکلات جدی کند.

 آمار سخنگوی اقتصادی دولت

روز گذشته، سید احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد و سخنگوی اقتصادی دولت، در جمع خبرنگاران حاضر شد و ضمن ارائه برخی اطلاعات اقتصادی، به سوالات خبرنگاران پاسخ داد. او در بخشی از سخنانش به ریشه‌دار بودن و فرادولتی بودن برخی مشکلات در اقتصاد ایران پرداخت و تورم، قطعی برق و صندوق‌های بازنشستگی را نمونه‌ای از این گونه مسائل دانست.  او در این باره گفت که «سال‌های زیادی سیاستگذاران اقتصادی اصلاحات ساختاری اقتصاد را به تعویق انداختند و این موجب انباشت مکرر مشکلاتی بود که می‌توانست تبدیل به چالش نشود. تلاش دولت سیزدهم بر خاتمه دادن به تصمیمات سال‌های گذشته است. اگر جامعه ما در حوزه برق در تابستان با ناترازی مواجه است و برخی صنایع در تامین برق با ناترازی مواجه هستند یا در زمستان برخی درباره گاز مشکل دارند، آیا چیزی غیر از این است که ما میراث‌دار گذشتگان هستیم؟ امسال 300هزار میلیارد تومان از بودجه دولت برای رفع مشکلات صندوق‌های بازنشستگی به کار گرفته می‌شود؛ این عدد به اندازه کل بودجه عمرانی است.» خاندوزی در ادامه درباره موضوعاتی چون روند تولید، کنترل تورم، مالیات و مسکن به اظهارنظر پرداخت.

 حفره 7 میلیارد دلاری

آمار ارائه‌شده از کسری صندوق‌های بازنشستگی قابل‌توجه و حاوی اطلاعات مهمی است. با یک حساب سرانگشتی می‌توان فهمید که کسری صندوق‌‌های بازنشستگی کشور منابعی نزدیک به طلب ایران از کره‌جنوبی را از بودجه عمومی به خود اختصاص می‌دهد. در واقع حفره 7میلیارد دلاری در بودجه سالانه کشور موجب می‌شود بار مالی سنگینی بر منابع بودجه عمومی وارد شود. از طرفی با توجه به پیش‌بینی کسری 400هزار میلیارد تومانی بودجه دولت، به نظر می‌رسد مهم‌ترین عامل کسری بودجه فعلی، کسری صندوق‌های بازنشستگی است. باید توجه داشت ادامه روند فعلی به سوی بهبود اوضاع نیست و از وخیم‌تر شدن وضعیت حکایت دارد. مهم‌ترین استدلالی که می‌توان برای پیش‌بینی وخامت اوضاع استفاده کرد، به کاهش بیمه‌دهندگان و افزایش مستمری‌بگیران کشور بازمی‌گردد.

با پیرتر شدن جمعیت ایران، جمعیت قابل‌توجهی از نیروی کار فعلی وارد سن بازنشستگی می‌شود و بار مالی تازه‌ای به صندوق‌های بازنشستگی وارد می‌سازد. بااین‌حال از آنجا که نیروی کار ورودی کمتر از جمعیتی است که به خیل بازنشستگان پیوسته‌اند، صندوق منابع کافی برای پرداخت مستمری افراد تحت پوشش خود را نخواهد داشت. طبیعی است که هر چه جلوتر می‌رویم، این روند شدت می‌یابد و صندوق‌ها منابع بیشتری از بودجه را در خود خواهند بلعید. آمارها نیز این وضعیت را تایید می‌کنند. مرکز پژوهش‌های مجلس پیش‌تر در گزارش کارشناسی خود نشان داده است سهم کسری صندوق‌های بازنشستگی از بودجه عمومی کشور، از 12درصد در سال 93 به 15درصد در سال 1402 رسیده است.

 چرا بحران بازنشستگی؟

درحال‌حاضر در ایران 17 صندوق بازنشستگی وجود دارند که درمجموع حدود 3/ 25میلیون مشترک و مستمری‌بگیر اصلی را تحت پوشش قرار داده‌اند. درحال‌حاضر اکثریت این صندوق‌ها قادر به پرداخت حقوق و مزایای بازنشستگان خود از محل منابع داخلی نیستند و در قوانین بودجه سالیانه مبالغی برای کمک به آنها در نظر گرفته می‌شود. این در حالی است که صندوق‌های بازنشستگی بر این اصل ساده استوار شده‌اند که درآمدهای امروز نیروی کار را دریافت و ضمن سرمایه‌گذاری این مبالغ، آنها را در دوران بازنشستگی در قالب مستمری به بیمه‌شدگان پرداخت کنند. با‌این‌حال واضح است که چنین وضعیتی با آنچه این صندوق‌ها امروز تجربه می‌کنند شباهتی ندارد. رشد نامتوازن جمعیت، سن بازنشستگی، مدیریت دارایی‌ها و بازده سرمایه‌گذاری‌ها و در نهایت بازنشستگی پیش از موعد از جمله مواردی هستند که موجب شده صندوق‌های بازنشستگی در چاله ناترازی منابع و مصارف بیفتند.

برای مثال سهم بازنشستگی پیش از موعد از کل بازنشستگی‌های صندوق تامین اجتماعی، از سطح 14درصد در سال 1391 به 53درصد در سال 1400 رسیده است. البته باید توجه کرد بدهی دولت به سازمان تامین اجتماعی خود یکی از کانال‌های مهم ایجاد کسری در این صندوق بزرگ است. با این تفاسیر در مجموع می‌توان گفت روند کنونی فعالیت صندوق‌های بازنشستگی، رشد بالای اعتبارات موردنیاز برای تامین کسری منابع صندوق بازنشستگی کشوری و لشکری و افزایش وابستگی این صندوق‌ها به منابع عمومی نشان‌دهنده ضرورت اعمال اصلاحات اساسی در این حوزه است؛ اما به‌رغم هشدار کارشناسان نسبت به وجود بحران در این بخش و ارائه پیشنهادهای اصلاحی، تاکنون اقدام عملی موثری در مسیر اصلاح وضعیت صندوق‌های بازنشستگی انجام نشده است.

 منبع: دنیای اقتصاد