مافیای روغن علیه تولید

اخبار بازار ایران؛ امین محمودی –  این جمله بخشی از راهبرد استراتژیک رهبر انقلاب در خصوص خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی است که در سخنرانی روز اول عید سال‌جاری به آن اشاره کردند.

طرح خودکفایی دانه‌های روغنی یکی از هشت طرح خوداتکایی محصولات اساسی بود که توسط وزارت جهاد کشاورزی تدوین و اجرای آن از نیمه دوم سال ۹۴ آغاز و تا افق ۱۴۰۴ برنامه‌ریزی شده بود. بر این اساس باید در پایان این ۱۰ سال، حداقل ۷۰ درصد نیاز کشور به روغن در داخل تأمین می‌شد.به گفته مسئولان وقت وزارت جهاد کشاورزی بیشترین تمرکز در این زمینه روی محصول کلزا بود؛ با این استدلال که این دانه در پاییز کشت می‌شود و از نزولات جوی استفاده می‌کند بنابراین به حل بحران کم آبی کشور نیز کمک می‌شود.ولی گزارش‌ها حاکی از آن است که طی ۶ سال گذشته این طرح فقط ۱۰ درصد رشد داشته و از ۶درصد در سال ۱۳۹۴ به ۱۶ درصد خودکفایی در پایان سال گذشته رسیده است، بنابراین با این اوصاف رسیدن به خودکفایی ۷۰ درصدی تا ۳ سال آینده رؤیایی بیش نخواهد بود. در کنار تمام موانع اقتصادی،‌حضور و نفوذ دست های پشت‌پرده و مافیا در این بخش باعث شده تا خودکفایی محقق نشود و همچنان وابسته باشیم.

میزان تولید روغن در کشور

تا قبل از سال ۱۴۰۰، دولت مسئول تعیین نرخ خرید تضمینی بود که همواره نقدهایی به قیمت نسبت به تورم سالانه وارد می‌شد. اما در سال گذشته و با تصویب مجلس، شورای قیمت‌گذاری متشکل از دولت و بخش خصوصی مسئول تعیین نرخ خرید تضمینی شده است. این شورا تا حدودی نرخ خرید تضمینی محصولات را به هزینه‌های تولید نزدیک کرده است.

نیاز کشور به روغن خام سالانه حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن است که فقط ۸ درصد آن از داخل تأمین می‌شود. ظرفیت تولید روغن در کارخانه‌های ما ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تن است در حالی که نیاز سالانه یک میلیون و 500 هزار تن است به همین دلیل بیشتر کارخانه‌ها با ظرفیت پایین تولید می‌کنند.

بنابراین افزایش تولید دانه‌های روغنی می‌تواند ظرفیت خالی مانده کارخانه‌ها را پوشش دهد و حتی در برنامه‌ای بلند مدت، ایران توانایی صادرات روغن را خواهد داشت.در همین خصوص مهدی سروی، کارشناس کشاورزی و امنیت غذایی در گفت‌و‌گو با «ایران» در خصوص میزان تولید روغن گفت: هم‌اکنون میزان تولید روغن از دانه‌های روغنی کشت شده در کشورمان در سال‌جاری هم کمتر از ۳۰۰ هزار تن بوده، این در حالی است که از دانه سویای وارداتی یک میلیون و ۵۰۰ تن تولید روغن در کشور تولید می‌گردد.این کارشناس کشاورزی و امنیت غذایی خاطرنشان کرد: ظرفیت روغن‌کشی در کشور ۱،۸ میلیون تن است که ۳۰۰ هزار تن آن مربوط به دانه‌های داخلی نظیر کلزا و کنجد و ۱،۵ میلیون تن دیگر برای دانه سویای وارداتی است.

واردات افسارگسیخته روغن به کشور

بررسی آخرین وضعیت واردات اقلام اساسی در سال ۱۴۰۰ نشان می‌دهد پس از موبایل، ذرت و گندم؛ دانه‌های روغنی بیشترین حجم از واردات کالاهای اساسی را به خود اختصاص داده است به طوری که این داده‌ها بیانگر آن است که ۲،۱ میلیون تن دانه روغنی به ارزش حدود ۱،۴ میلیارد دلار وارد کشور شده است که نسبت به سال ۹۹ به لحاظ وزنی ۵۵ درصد و به لحاظ ارزشی ۹۹ درصد رشد داشته است.طی ۵ سال گذشته میانگین ارزش واردات روغن خام ۱،۱۶ میلیارد دلار بوده و میانگین واردات دانه‌های روغنی منتخب نیز طی همین مدت حدود ۲،۱۴ میلیارد دلار بوده است؛ به‌عبارت‌دیگر درمجموع حدود ۳،۳ میلیارد دلار در هرسال صرف واردات روغن و دانه‌های روغنی می‌شود.

چرا نتوانستیم به خودکفایی برسیم؟

اما کارشناسان، دلایلی را برای عدم موفقیت برنامه افزایش تولید دانه‌های روغنی عنوان می‌کنند به طوری که قاسم پیشه ور، رئیس سازمان نظام صنفی کشاورزی، قیمت پایین خرید تضمینی دانه‌های روغنی و بی‌انگیزگی کشاورزان را از دلایل اصلی برای خود اتکایی در تولید و کشت دانه های روغنی عنوان می کنند.

وی در این خصوص به «ایران» توضیح داد: قیمت خرید تضمینی دانه‌های روغنی نسبت به محصولات دیگر در سال‌های اخیر پایین‌تر بود و کشاورزان تمایل کمتری به تولید این محصول داشتند. در مقایسه با ذرت، گندم یا برنج قیمت خرید تضمینی دانه‌های روغنی کمتر بود اما امسال نرخ خرید تضمینی بیشتر شده و امید داریم کشاورزان بیشتر برای کشت دانه‌های روغنی اقدام کنند.کارشناسان امر معتقدند بر سر راه خودکفایی ۷۰ درصدی رونق در کشورمان موانعی جدی گذاشته شده که رفع آنها به سختی صورت می‌گیرد، به طوری که یکی از اصلی‌ترین این موانع تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی برای واردات روغن خام است که سبب شده واردات روغن خام از کشت دانه‌های روغنی بسیار به‌صرفه‌تر باشد.در صورت ادامه دار بودن این سیاست، کشاورزان به‌دلیل عدم رقابت‌پذیری دیگر نمی‌توانند به کشت دانه‌های روغنی روی آورند و از طرف دیگر واردات روغن خام نسبت به واردات دانه‌های روغنی بشدت بالاست این در حالی است، در صورتی که میزان واردات دانه‌های روغنی بالاتر می‌بود علاوه بر اشتغالزایی شاهد استفاده از ظرفیت کامل کارخانجات روغن کشی در کشور بودیم، کارخانجاتی که در حال حاضر نیمه تعطیل هستند.نبود فناوری و ماشین‌آلات مناسب نیز به‌دلیل رشد کم توسعه مکانیزاسیون کشاورزی در کشورمان از دیگر موانع خوداتکایی روغن بوده است، به طوری که کلزای کشت شده در کشور عمدتاً با ماشین‌آلات و کمباین‌های غیرمرتبط برداشت می‌شود که همین امر میزان استاندارد ریزش محصول (۳ درصد) را با افزایش ۳ برابری روبه‌رو می‌کند.

عدم حمایت لازم از کشاورزان، تأخیر در پرداخت مطالبات کشاورزان و عدم توانایی دولت در اجرای طرح الگوی کشت در دولت دوازدهم از دیگر موانعی است که بر سر راه خودکفایی روغن وجود داشته، به طوری که دولت دوازدهم همواره نرخ خرید تضمینی محصولات کشاورزی از جمله دانه‌های روغنی و گندم را پایین‌تر از نرخ تورم و هزینه نهاده‌های تولید توسط کشاورزان اعمال می‌کرد.

نرخ خرید تضمینی دانه‌های روغنی و مصرف آن در کشور

نرخ خرید تضمینی دو محصول اصلی دانه‌های روغنی یعنی کلزا و دانه سویا در سال ۹۹ به ترتیب ۷ هزار و ۸۰۰ و ۶ هزار و ۶۳۰ تومان بود، در سال گذشته، کلزا ۱۱ هزار تومان و دانه سویا ۱۱ هزار و ۴۰۰ تومان تعیین شد اما برای سال زراعی آینده نرخ کلزا ۱۵ هزار تومان و نرخ دانه سویا ۱۵ هزار و ۳۰۰ تومان تعیین شده است.

علاوه بر این میزان مصرف روغن در کشور قبل از تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی کمتر از ۱،۵ میلیون تن بوده اما بعد از تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی افزایش یافته و سال 1399 حدود ۲،۱ میلیون تن روغن در کشور تولید و توزیع شده است.در همین خصوص «امیرهوشنگ بیرشک» دبیر انجمن صنفی صنایع روغن نباتی کشور در این باره گفت: در حال حاضر ۱۵ درصد از دانه‌های روغنی مورد نیاز کشورمان در داخل تولید می‌شود به طوری که  ۳۰۰هزار تن روغن در کشور از تولیدات داخلی به دست می‌آید و یک میلیون و ۶۰۰ هزار تن دیگر از طریق واردات تأمین شده است.

نمی‌گذارند در روغن به خودکفایی برسیم

رهبر معظم انقلاب در بخش دیگری از سخنرانی خود در روز اول سال فرمودند: «بخش کشاورزی ما متأسفانه جزو وابسته‌ترین بخش‌های کشور به واردات است؛ جزو وابسته‌ترین بخش‌های کشور به واردات بخش کشاورزی است؛ و بیش از حد [هم] هست؛ که این حتماً باید تعدیل بشود و البته مبارزه با این وابستگی هم خیلی کار سختی است؛ چون عده‌ای از این واردات مواد کشاورزی از خارج، منافع بسیار بزرگی دارند؛ می‌ایستند. چند سال قبل از این، من به یکی از این وزرای کشاورزی در مورد «کلزا» که یکی از مواد اولیه تولید روغن نباتی است، گفتم این را دنبال کنید؛ ایشان گفت نمی‌گذارند؛ می‌گویند ما باید مواد اولیه روغن را وارد بکنیم؛ یعنی نمی‌گذارند؛ شاید از عناصری هم در داخل وزارت، در داخل دستگاه‌های دولتی استفاده هم می‌کنند تا کارشکنی بشود؛ اما باید ایستاد، یعنی کار سختی است اما این کار سخت را حتماً باید انجام بدهند.»

به نظر می‌رسد اشاره رهبر انقلاب به محمود حجتی، وزیر اسبق کشاورزی بود که طرح خوداتکایی در تولید دانه‌های روغنی را دنبال می‌کرد و گلایه‌های زیادی از کارشکنی در این حوزه داشت.حجتی در روز سه‌شنبه ۱۷ شهریور ۱۳۹۴ در گردهمایی سراسری مدیران وزارت جهاد کشاورزی از وجود رانت در واردات روغن خام به کشور خبر داد و گفت: عده‌ای می‌خواهند روغن را که در همه دنیا ارزان شده، گران کنند و نسبت به نخریدن دانه‌های روغنی تهدید هم می‌کنند.وی خطاب به صنایع روغن نباتی گفت: بیخود کردید که دانه روغنی از کشاورز نمی‌خرید؛ کشور بی‌صاحب نیست که تهدید می‌کنید.حجتی گفت: چهار میلیارد دلار واردات صورت گرفته است که به همین میزان سرمایه‌های بین نسلی از جمله نفت را فروخته‌ایم و دانه روغنی وارد کرده‌ایم. از سوی دیگر تهدید می‌کنند که از امروز سویا نمی‌خریم، بیخود کردید که نمی‌خرید. وزیر وقت جهاد کشاورزی تصریح کرد: گوش به این حرف‌ها و تهدیدها نخواهیم سپرد و در این زمینه تولید کلزا هم در تناوب، تقویت خاک، تأمین نیاز کشور و حمایت از زنجیره تولید باید توسعه یابد اما مشکلاتی به علت رانت در واردات بوده و هست که باید مراقبت کرد، چرا که رهبر معظم انقلاب هم به شخص من فرمودند که «مراقب واردات باش.»

 منبع: ایران