از عوارض جانبی مصرف آنتی بیوتیک‌ها

موبنا؛ محمدمهدی حیدرپور – آنتی بیوتیک ها از جمله رایج‌ترین داروهای تجویزی در جهان هستند. این داروها برای درمان عفونت های باکتریایی استفاده می شوند که بر خلاف عفونت های ویروسی، معمولا به خودی خود بهبود نمی یابند.

اگرچه مصرف آنتی بیوتیک ها بیش از حد افزایش داشته و برای برخی بیماران که حتی نیازی به مصرف آن ندارند، تجویز می شود، اما زمانی که به درستی از آنها استفاده شود، بخشی فوق العاده مهم و اغلب نجات دهنده زندگی از پزشکی مدرن محسوب می شوند.

همانند تمام داروها، آنتی بیوتیک ها می توانند دارای عوارض جانبی باشند. بیشتر آنها زندگی انسان را در معرض خطر قرار نمی دهند، و بیماران می توانند اغلب از پزشک خود برای پیشگیری یا مدیریت عوارض ناخوشایند، مانند اسهال و عفونت های ثانویه کمک بگیرند.

اما برخی عوارض جانبی مصرف آنتی بیوتیک می توانند جدی و در مواردی عجیب و غریب باشند. در ادامه با برخی از عوارض جانبی مصرف آنتی بیوتیک ها بیشتر آشنا می شویم.

مشکلات گوارشی

بروز مشکلات گوارشی، مانند حالت تهوع، استفراغ، و اسهال یکی از رایج‌ترین شکایت های بیمارانی است که آنتی بیوتیک مصرف می کنند. شرایطی به نام اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک وجود دارد و به بیماران توصیه می شود که به آن توجه داشته باشند. مصرف مایعات فراوان و پرهیز از غذاهای حاوی فیبر زیاد ممکن است به کنترل این شرایط تا زمان اتمام دوره مصرف دارو کمک کند.

تشدید اسهال می تواند به واسطه شرایطی جدی‌تر به نام اسهال مرتبط با کلستریدیوم دیفیسیل شکل بگیرد. این شرایط زمانی رخ می دهد که آنتی بیوتیک موجب نابودی باکتری های خوب روده شده و رشد باکتری های بد از کنترل خارج می شود. این شرایط می تواند موجب کم آبی بدن شده و ممکن است بیمار نیازمند بستری شدن در بیمارستان باشد. از این رو، در صورت مواجهه با اسهال چند بار در روز پزشک خود را از این شرایط آگاه کنید.

آنتی بیوتیک ها می توانند موجب رشد بیش از حد باکتری ها در روده کوچک شوند که می تواند به بروز نفخ و کرامپ که حتی پس از توقف مصرف دارو نیز ادامه می یابند، منجر شود. این نوع از عفونت به طور معمول نیازمند آنتی بیوتیک های بیشتر، اما متفاوت است تا تعادل باکتریایی روده به حالت عادی باز گردد.

سردرد

سردرد یکی دیگر از شکایت رایج بین افرادی است که آنتی بیوتیک مصرف می کنند. اگر با سردرد مواجه هستید و فکر نمی کنید که کمبود خواب یا کافئین در این زمینه نقش دارند، مصرف آنتی بیوتیک می تواند دلیل بروز این شرایط باشد.

این سردردها به طور معمول شدید نبوده و موقتی هستند. تا زمانی که درد شدید نباشد، یک مسکن بدون نسخه می تواند به بهبود آن کمک کند.

حساسیت به نور خورشید

مصرف برخی آنتی بیوتیک ها می تواند حساسیت به نور خورشید را در پی داشته باشد و چگونگی واکنش پوست به نور فرابنفش را تغییر دهد. زمانی که این داروها را مصرف می کنید، قرار گرفتن در معرض نور خورشید می تواند خطر آفتاب سوختگی، تاول زدگی، پوسته پوسته شدن پوست و آسیب چشمگیر سلول های پوست را موجب شود. برخی آنتی بیوتیک ها می توانند با نور خورشید تعامل داشته و موجب راش پوستی قرمز و خارش‌دار شوند.

بر همین اساس است که افرادی که تتراسایکلین ها، فلوروکینولون ها و داروهای سولفا را مصرف می کنند باید از قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور خورشید به ویژه بین ساعات 10 صبح تا 2 بعد از ظهر پرهیز کنند و در صورت نیاز به حضور در محیط خارج از خانه باید از محصولات ضد آفتاب و لباس مناسب استفاده کنند. از جمله این داروها می توان به داکسی سایکلین، سیپرو، و باکتریم اشاره کرد.

تعاملات دارویی

مصرف آنتی بیوتیک ها می تواند عفونت باکتریایی را درمان کند، اما ممکن است در کارکرد داروهای دیگر نیز تاثیرگذار باشد. از جمله داروهایی که می توانند با آنتی بیوتیک ها تعامل داشته باشند می توان به رقیق کننده های خون، ضد اسیدها، آنتی هیستامین ها، داروهای ضد التهاب مانند داروهای بدون نسخه ضد درد، داروهای سوریازیس، داروهای ادرارآور، داروهای ضد قارچ، استروئیدها، داروهای دیابت، شل کننده های ماهیچه، داروهای میگرن، و برخی داروهای ضد افسردگی اشاره کرد.

داروهای کنترل بارداری هورمونی نیز می توانند در تعامل با آنتی بیوتیک ریفامپین کارایی کمتری داشته باشند. خوشبختانه این دارو به ندرت تجویز می شود و بیشتر آنتی بیوتیک های رایج تداخلی در عملکرد داروهای ضد باردرای ایجاد نمی کنند.

آنتی بیوتیک ها می توانند با الکل نیز تعامل داشته باشند. به ویژه، داروهای مترونیدازول، تینیدازول، و تری‌متوپریم سولفامتوکسازول هرگز نباید در ترکیب با الکل مصرف شوند زیرا می تواند موجب واکنشی ناخوشایند شده و سردرد، قرمزی چهره، ضربان قلب سریع، حالت تهوع، و استفراغ را به همراه داشته باشد. همچنین، مصرف الکل به همراه آنتی بیوتیک می تواند ناراحتی معده و سرگیجه را تشدید کند.

عفونت های قارچی

از آنجایی که آنتی بیوتیک ها آرایش باکتریایی در بدن انسان را تغییر می دهند، می توانند ما را نسبت به عفونت های مخمری و دیگر انواع رشد قارچ آسیب پذیر سازند. به عنوان نمونه، این عفونت ها می توانند در دهان، روی پوست، و زیر ناخن ها شکل بگیرند.

آنتی بیوتیک ها، به ویژه اگر در بلند مدت مصرف شوند، می توانند تعادل باکتریایی در واژن زنان را نیز بر هم بزنند. این شرایط می تواند با تغییر در pH به بروز عفونت های مخمری در این قسمت از بدن منجر شود. مصرف یک داروی ضد مخمر در شرایطی که آنتی بیوتیک مصرف می کنید، ممکن است به پیشگیری از این عارضه جانبی کمک کند، اما پیش از مصرف هر داروی جدیدی با پزشک خود مشورت کنید.

آنتی بیوتیک ها، به ویژه تتراسایکلین ها، می توانند موجب رشد بیشتر برآمدگی های ریز روی سطح زبان به نام پاپیلا شده و باکتری ها، تنباکو، غذا و البته مخمر بیشری را به دام اندازند که می تواند موجب تغییر رنگ و ظاهر خز مانند زبان شود. خوشبختانه، زمانی که آنتی بیوتیک ها دلیل این شرایط هستند، پس از توقف مصرف دارو، این شرایط نیز بهبود می یابد.

آنافیلاکسی

برخی از ترساک‌ترین و خطرناک‌ترین عوارض جانبی مصرف آنتی بیوتیک ها شامل واکنش های آلرژیک می شوند. در حقیقت، واکنش های آلرژیک به آنتی بیوتیک ها یکی از شایع‌ترین دلایلی است که افراد را راهی اورژانس بیمارستان می کند.

از جمله علائم این شرایط می توان به راش های پوستی یا کهیر، تورم لب ها، و تنگی نفس اشاره کرد. همچنین، ممکن است فرد یک واکنش آنافیلاکتیک کامل داشته باشد که موجب تورم گلو و بسته شدن آن می شود و برای نجات زندگی به دریافت سریع یک دوز اپی‌نفرین نیاز دارد.

این واکنش های رایج نیستند، اما قطعا مواردی هستند که در صورت تجویز یک داروی جدید که تا پیش از مصرف نکرده اید باید مد نظر قرار دهید. آلرژی به یک نوع از آنتی بیوتیک دلیل بر عدم مصرف انواع دیگر نیست، اما به معنای توجه به مصرف هر چیز دیگر در این خانواده از آنتی بیوتیک هاست.

لکه‌دار شدن دندان ها

برخی پژوهش ها نشان داده اند که آنتی بیوتیک های تتراسایکلین می توانند موجب لکه‌دار شدن یا تغییر رنگ دائمی دندان های دائمی کودکان شوند. در نتیجه، از سال 1970، تمام داروها در این دسته با برچسب هشدار توصیه می شود برای کودکان زیر 8 سال استفاده نشود، ارائه شده اند.

اما به گفته مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری آمریکا، داکسی‌سایکلین، آنتی بیوتیک جدیدتر از دسته تتراسایکلین، پیوند کمتری با کلسیم تشکیل داده و لکه‌دار کردن دندان ها را نشان نداده است.

تاندونیت

داروهایی که به نام فلوروکینولون ها (از جمله سیپرو و لواکین) شناخته می شوند، انتخابی رایج برای درمان بیماری هایی مانند سینه پهلو، برونشیت، و عفونت های دستگاه ادراری هستند. اما در سالیان اخیر، پزشکان متوجه شده اند که این داروها به ایجاد عوارض جانبی جدی‌تر نسبت به دسته های دیگر آنتی بیوتیک ها تمایل دارند.

برخی از این عوارض جانبی شامل آسیب رساندن به تاندون هایی می شود که ماهیچه را به استخوان متصل می کنند و گزارش هایی درباره درد (تاندونیت)، آسیب دیدگی (تاندون‌پاتی) یا حتی پارگی وجود دارند. سازمان غذا و داروی آمریکا، هشدارهایی را درباره خطر تاندونیت و آسیب عصبی دائمی روی بسته بندی این داروها اضافه کرده است. در سال 2016، این مرکز توصیه کرد که فلوروکینولون ها باید تنها به عنوان گزینه نهایی درمان استفاده شوند.

دو بینی

مطالعه ای در سال 2009 که در نشریه Ophthalmology منتشر شد، نشان داد که استفاده از فلوروکینولون ها با دوبینی نیز مرتبط بوده است. از آنجایی که این دسته از آنتی بیوتیک ها با تاندونیت نیز در ارتباط بوده است، پژوهشگران این نظریه را مطرح کردند که درد و سفتی در ماهیچه اطراف چشم ممکن است دلیل دو بینی باشد.

افسردگی و اضطراب

فلوروکینولون ها به همراه پنی سیلین و داروهای دیگر در این خانواده با افسردگی و اضطراب نیز پیوند خورده اند. در یک مطالعه در سال 2015 که در نشریه Journal of Clinical Psychiatry منتشر شد، هرچه دوره های مصرف آنتی بیوتیک در زندگی یک فرد بیشتر بود، احتمال بیشتری داشت به افسردگی و اضطراب مبتلا باشد.

آنتی بیوتیک ها آرایش میکروبیوم بدن را تغییر می دهند که ممکن است بر مسیرهای نورولوژیک، سوخت و ساز، و ایمنی اثرگذار باشد که همگی می توانند بر سلامت روانی یک فرد اثرگذار باشند.

افراد بسیاری فرض می کنند که آنتی بیوتیک ها بی خطر هستند و گزینه ای جادویی برای مقابله با هر شرایطی محسوب می شوند. اگرچه آنتی بیوتیک ها بهترین دفاع ما در برابر باکتری ها هستند، اما نیازمند درمان با داروی درست، دوز مناسب و مدت زمان مصرف درست هستیم و باید از خطرات و عوارض جانبی مصرف این قبیل داروها نیز آگاه باشیم.

 منبع: عصرایران