آنچه نمی‌گذارد حقیقت را ببینیم
موبنا –
کسى که تابع هواى نفس است، از آنجا که کشف واقعیت ممکن است برایش دردسر ایجاد کند و وى را از رسیدن به خواسته‌هایش باز دارد، تمایلى به آن ندارد و از رفتن به دنبال حقیقت و تحصیل علم قطعى خوددارى مى‌کند. در ادامه به برخی از این موانع اشاره می‌کنیم:
هوای نفس
«و به هنگامى که گفته شود که وعده خدا حق است و درباره قیامت تردیدى وجود ندارد گفتید، نمى دانیم قیامت چیست و جز گمانى نداریم و ما را (درباره آن) علم و یقینى نیست .»(سوره جاثیه/ ۳۲) او علمى را دنبال مى کند که فقط در خدمت هواى نفس و اشباع تمایلات مادى باشد و در غیر این صورت، رنج تحصیل علم را نه تنها تحمل نخواهد کرد؛ بلکه، اگر علمى برخلاف مقتضیات هواى نفس باشد و جلوى خواسته‌هاى نفسانى او را بگیرد مورد انکار او قرار خواهد گرفت. خداوند در یکى از آیات قرآن مى فرماید: «وَ جَحَدُوا بها وَاسْتَیقَنَتْها اَنْفُسُهُمْ ظُلْمَا وَعُلُوَا.» ( نمل/ ۱۴)؛ [از روى ظلم و برترى طلبى آن را انکار مى‌کنند در حالى که بر آن یقین دارند]،انگیزه برترى طلبى و تجاوز به دیگران منشأ مى شود تا به دنبال علم یقینى نروند و حتى اگر زمینه اش هم فراهم شده انکارش بکنند. بنابراین، هواى نفس یکى از آفات روانى است که انسان را از جست‌وجوى حقیقت و تحصیل علم قطعى بازمى‌دارد. همان گونه كه اندام جسمانی انسان به وسیله غذا و ورزش قابل پرورش است، قوای فكری نیز قابل رشد هستند. از راه سوال كردن و دقت در علل موجود در عالم كه تا كنون برایتان عادی و جزو این گونه باید باشد بود، می‌توانید به پرورش فكر و حس كنجكاوی بپردازید. یافتن پاسخ هر سوالی نیازمند مطالعه، تحقیق، تفكر و اندیشه است. با این روش پس از مدتی ملاحظه خواهید كرد كه توانایی پرسیدن و فرهنگ سوال كردن در شما ایجاد شده و حس حقیقت جویی و كنجكاوی در شما كاملا به صورت فعال در آمده است
تقلید بی‌دلیل
آفت دیگر تحصیل علم قطعى «تقلید» است. قرآن به شدت تقلید بى دلیل را محکوم کرده چنانکه پیروى از هوا و هوس و نرفتن به دنبال درک حقایق را نادرست مى داند، انسان‌هایی که در هر زمینه ای دیگران را بدون تحقیق و مطالعه مقتدای خود می‌کنند و از عقل خود کوچکترین بهره‌ای نمی‌برند باید بدانند بابت تمامی‌افکار و اعتقاداتشان مواخذه خواهند شد و «تقلید» نمی‌تواند دلیل موجهی برای آنان باشد.
علم بی‌فایده
آفت یا رذیلت دیگر آن است که معلوماتى را که به نحوى یا براى دنیا و یا براى آخرتش مفیدند رها کرده و به سراغ چیزى برود که به دردش نمى‌خورد نه براى زندگى دنیوى اش مفید است و نه براى آخرتش. در این صورت، کار او لغو و بیهوده است و آیاتى که کار لغو را مورد مذمت قرار داده اند شامل این کار نیز که مصداقى از کارهاى لغو است مى باشد. چگونه می‌توان حس حقیقت جویی و كنجكاوی را در خود پرورش داد؟حقیقت جویی و كنجكاوی یكی از گرایش‌های فطری انسان است. نشانه وجود آن نیز عبارتند از: گرایش به خیر و اخلاق، ابداع و خلاقیت، عشق و پرستش و زیبا دوستی.علوم و فنون و صنایع بدیعه است كه انسان در طول تاریخ حیات خود به آنها دست یازیده و پرورششان داده است. اصولا خاصیت علم این است كه به این گرایش انسان پاسخ می‌دهد و آن را اقناع می‌سازد. اما برای رشد این حس راه‌های فراوانی وجود دارد. از آیات و روایات برمی‌آید كه خاصیت دانش دوستی را خداوند به انسان القا كرده است: «عَلَمَ آدَمَ الأَسْمَاء كُلَهَا ثُمَ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلاَئكَه فَقَالَ أَنبئُونی بأَسْمَاء…» (سوره بقره ، آیه ۳۱) ؛ همه [معانى] نامها را به آدم آموخت سپس آنها را بر فرشتگان عرضه نمود و فرمود: «… از اسامى اینها به من خبر دهید.» پس حال كه واضح گشت منبع تعلیم علم پروردگار است، می‌توان گفت كه اولین راه پرورش حس حقیقت جویی، درخواست علم از این منبع است و خداوند به پیامبرش فرمود: بگو پروردگارا! علم مرا زیاد کن.(طه، آیه ۱۴) قرآن به شدت تقلید بى دلیل را محکوم کرده چنانکه پیروى از هوا و هوس و نرفتن به دنبال درک حقایق را نادرست مى داند،انسان‌هایی که در هر زمینه‌ای دیگران را بدون تحقیق و مطالعه مقتدای خود می‌کنند و از عقل خود کوچکترین بهره‌ای نمی‌برند باید بدانند بابت تمامی‌افکار و اعتقاداتشان مواخذه خواهند شد و «تقلید» نمی‌تواند دلیل موجهی برای آنان باشد
عدم دقت و تدبر در محیط پیرامون
قرآن به مفهوم دقت و تدبیر در محیط پیرامون بسیار پرداخته است و تقریبا در تمامی‌مواردی كه ریشه نظر به كار رفته، این معنا مورد نظر بوده است. به عنوان یك قاعده كلی باید دانست كه كلمات دارای یك معنای عام و یك معنای خاص هستند، مثلا میان كلمات دیدن، نگاه كردن، نظر كردن، تماشا كردن و… تفاوت وجود دارد. در تمامی‌این كلمات مفهوم عام دیدن وجود دارد، ولی در كلمه نظر كردن و نگاه كردن قصد و توجه و دقت نیز وجود دارد. وقتی قرآن می‌فرماید: أفلا ینظرون الی الابل كیف خلقت و الی السماء كیف رفعت… منظور دیدن معمول نیست، بلكه دیدن با تدبر و تعمق است. این خیلی مهم است. هزاران سال بود مردم افتادن سیب از درخت را می‌دیدند و به آن توجهی نداشتند، در میان این همه آدم فقط نیوتن بود كه به آن نظر كرد و گفت: چرا باید سیب از درخت به زمین بیفتد و به سمت بالا نرود. همین دقت و توجه سبب كشف نیروی جاذبه شد. غیر از اینها در قرآن كریم فراوان به تدبر، تفكر و اندیشیدن توصیه و تأكید شده است. همان گونه كه اندام جسمانی انسان به وسیله غذا و ورزش قابل پرورش است، قوای فكری نیز قابل رشد هستند. از راه سوال كردن و دقت در علل موجود در عالم كه تا كنون برایتان عادی و جزء این گونه باید باشد بود، می‌توانید به پرورش فكر و حس كنجكاوی بپردازید. یافتن پاسخ هر سوالی نیازمند مطالعه، تحقیق، تفكر و اندیشه است. با این روش پس از مدتی ملاحظه خواهید كرد كه توانایی پرسیدن و فرهنگ سوال كردن در شما ایجاد شده و حس حقیقت جویی و كنجكاوی در شما كاملا به صورت فعال در آمده است.
منبع: