اهدای اسپرم در ایران غیرقانونی است

ناتوانی جنسی بیماری شایع مردان ایرانی است

«ولی مهم‌تر از شیوع ناتوانی جنسی در مردان ایرانی، تابوهای اجتماعی، خانوادگی درخصوص این گروه از بیماری‌ها به دلیل نبود آموزش و آگاهی کافی در مواجهه با مشکلات و بیماری‌های جنسی مردان در جامعه است. در بسیاری موارد فرد بیمار تا آخر عمر با این بیماری‌ها سر می‌کند، می‌سوزد و می‌سازد؛ چرا که مردان ایرانی از بیان بیماری خود شرمسار و عاجز هستند.» اینها بخشی از صحبت‌های فرزین سلیمان‌زاده، عضو هیأت‌مدیره انجمن اورولوژی ایران به مناسبت آغاز هفته سلامت مردان در گفت‌وگو با «شهروند» است که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید:

امسال انجمن اورولوژی ایران به مناسب هفته سلامت مردان، برنامه‌هایش را بر سلامت و بیماری‌های جنسی مردان متمرکز کرده است. آیا توجه به بیماری‌های جنسی را می‌توان به نوعی هشدار درخصوص شیوع این گروه از بیماری‌ها تلقی کرد؟
قبل از پاسخ به این پرسش باید مختصری به وضع کلی سلامت مردان اشاره کرد. مردان نسبت به سلامت خود بی‌توجه هستند. این مسأله در کشورهای کمتر توسعه‌یافته و ازجمله ایران شایع‌تر است، زیرا این افراد خود را محور اصلی خانواده می‌دانند و توجه به سلامتی را بی‌توجهی به خانواده مطرح می‌کنند، بنابراین نیاز است این افراد و اطرافیان آنها نسبت به عواملی که سلامت مردان را تهدید می‌کنند، آگاهی داشته باشند. از طرف دیگر در همه کشورها امید به زندگی در زنان بیش از مردان است؛ برای مثال در کشور ژاپن امید به زندگی در زنان حدود ۸۷‌سال و در مردان ۸۰‌سال است. در کشور ما نیز براساس آمار سازمان بهداشت جهانی در ‌سال ۲۰۱۲ امید به زندگی در زنان ۷۶‌سال و در مردان ۷۲‌سال گزارش شده است. با توجه به این مسائل هفته اول اسفند در تقویم سلامت با عنوان هفته سلامت مردان نام‌گذاری شده است. حال در پاسخ به پرسش شما باید گفت، همه‌ساله انجمن اورولوژی به تناسب شرایط جامعه موضوع خاصی را برای روز ملی سلامت مردان انتخاب می‌کند. در سنوات گذشته موضوعاتی چون انواع سرطان‌ها و بیماری‌های شایع در مردان به‌عنوان محور اصلی برنامه‌های انجمن قرار گرفت. امسال نیز با توجه به شرایط اجتماعی و تغییراتی که در آمارهای مربوط به ابتلای بیماری‌های قابل انتقال از راه جنسی و نیز تغییر الگوی انتقال این بیماری‌ها به وجود آمده به‌علاوه شیوع دیگر بیماری‌های جنسی مردانه، انجمن اورولوژی به این نتیجه رسید که محور اصلی برنامه‌ها به مناسبت هفته سلامت مردان در ‌سال‌جاری بر بیماری‌ها و نارسایی‌های جنسی در مردان متمرکز شود.
یعنی الگوی انتقال بیماری‌هایی چون ایدز و هپاتیت در کشور تغییر کرده است؟
بله، آمارها نشان می‌دهد که هم الگوی انتقال این بیماری‌ها به سمت انتقال از راه جنسی تغییر کرده و هم میزان شیوع این بیماری‌ها روند صعودی دارد. آمارها از ابتلای ٣٢‌هزار نفر به بیماری ایدز حکایت دارد. البته این آمار فقط مربوط به بیماران شناسایی‌شده است، درحالی‌که بسیاری از مبتلایان به ایدز از بیماریشان خبر ندارند، به همین دلیل هم میزان ابتلا به این بیماری بسیار بیشتر از این ارقام است. معمولا سازمان بهداشت جهانی و نهادهای بهداشتی و درمانی هر کشوری براساس ارزیابی‌ها، یک ضریبی در نظر می‌گیرند. این ضریب با اعمال در آمار مبتلایان شناسایی‌شده، میزان شیوع یا همان ابتلای واقعی به بیماری ایدز در کشور را مشخص می‌کند. این ضریب معمولا چیزی بین ٥ تا ٨ است؛ یعنی به ازای هر یک بیمار شناسایی‌شده مبتلا به ایدز ٥ تا ٨ بیمار مبتلای شناسایی نشده وجود دارد. البته همان‌طور که گفتم این ضریب در کشورهای مختلف متفاوت است. ولی نکته‌ای که در همه کشورها ازجمله ایران بسیار اهمیت دارد، میزان بسیار بالای افراد شناسایی‌نشده مبتلا به ایدز است. جدا از افزایش شیوع این بیماری، آمارها نشان می‌دهد که الگوی انتقال بیماری ایدز نیز تغییر کرده است. این تغییر الگو نشان‌دهنده تغییر الگوی سایر بیماری‌های منتقل شونده از راه جنسی نیز هست. برای مثال وقتی یک بیمار مبتلا به ایدز از راه تماس جنسی شناسایی می‌شود، از هر ١٠ مورد یک مورد هم همزمان به هپاتیت مبتلا شده است. اهمیت این شناسایی هم در این است که هرچند بیشتر این بیماری‌ها روش درمانی موثری ندارند، ولی به همان اندازه روش‌های پیشگیری موثری برای جلوگیری از ابتلا وجود دارد؛ یعنی هرچه افراد جامعه نسبت به این بیماری‌ها و روش‌های انتقال آن آگاه شوند، می‌شود از افزایش شیوع آن جلوگیری کرد.
آمارها درخصوص انتقال و شیوع بیماری ایدز از طریق تماس جنسی چه می‌گوید؟
همان‌طور که گفتم آمار مبتلایان شناسایی‌شده قطعی به ایدز در کشور ٣٢‌هزار نفر است. نکته مهم افزایش آمار ابتلا به ایدز در بین زنان است، به‌طوری که در اواخر دهه ٦٠ نسبت زنان مبتلا به ایدز به کل مبتلایان به این بیماری ٥‌درصد بود و درحال حاضر این رقم به ٣٥‌درصد رسیده است. موضوع دیگر که از نگاه آماری بسیار مهم است. تغییر الگوی انتقال این بیماری است. نخستین آمارهای موجود از ابتلا به ایدز در کشور نشان می‌داد که این بیماری فقط از راه سرنگ آلوده منتقل شده است. ولی درحال حاضر ٣٥‌درصد انتقال این بیماری از طریق رابطه جنسی است. هرچند هنوز هم نقش سرنگ‌های آلوده در انتقال و شیوع این بیماری پررنگ است ولی رشد ٣٥‌درصدی انتقال از راه تماس جنسی نشان می‌دهد که باید نگاه‌ها به این گروه از بیماری‌ها تغییر کند.
اما همچنان صحبت درخصوص ایدز و حواشی آن در کشور ما با محدودیت مواجه است.
ایدز و به‌طورکلی بیماری‌های جنسی، پشت تابوهای اجتماعی و حکومتی پنهان است. متاسفانه این تناقض‌ها وجود دارد. البته نسبت به گذشته شرایط بهتر شده، ولی همچنان مشکلات اصلی در این حوزه به‌طور کامل حل نشده است. در بسیاری از موارد سلیقه فردی مسئولان و سیاست‌گذاران کلان نظام سلامت، همسو با شفاف‌سازی و آگاهی‌بخشی جامعه درخصوص این گروه از بیماری‌هاست، ولی به دلیل برخی محدودیت‌ها و محافظه‌کاری‌ها ترجیح می‌دهند که بی‌پرده به این حوزه ورود نکنند. البته این فضای دوگانه از کوچکترین واحد جامعه یعنی خانواده نشأت می‌گیرد. در بسیاری از خانواده‌ها حتی صحبت کردن درخصوص این مسائل چندان راحت نیست. بنابراین نباید خیلی انتظار داشت که سریع نگاه‌ها تغییر کند و تابوهای موجود بشکند.
یکی از موضوعات بحث‌برانگیز در چند‌سال اخیر، روش‌های نوین درمان ناباروری است. روش‌هایی چون اهدای تخمک و اسپرم که از سوی مراکز مختلف درمان ناباروری به‌عنوان روش‌های جدید درمان به زوج‌های نابارور معرفی می‌شود. اما با این همه به نظر می‌رسد چارچوب و سازوکار قانونی مشخصی برای این روش‌های نوین درمانی در کشور وجود ندارد.
هرکدام از این روش‌ها توضیحات مفصل و علمی دارد که از حوصله این گفت‌وگو خارج است. ولی به‌طورکلی محمل‌های قانونی هرکدام از روش‌های جدید درمان ناباروری نقاط ضعف و قوتی دارد، به همین دلیل هم نمی‌توان همه این روش‌ها را در یک ردیف مورد بررسی قرار داد. بعضی از این روش‌ها با توجه به مستندات و استدلال‌های مورد پذیرش شرع مقدس اسلام و راهکارهای موجود در فقه شیعه به‌عنوان فقه همگام با مقتضیات زمان، راه‌حل‌هایی برای آن پیدا شده است. درحال حاضر ٣ روش اهدای جنین، اهدای تخمک و اهدای اسپرم برای درمان ناباروری در دنیا وجود دارد. در کشور ما اهدای جنین با توجه به ملاحظات شرعی و قانونی به صورت رسمی انجام می‌شود. در این روش مشکلات بسیاری از زوج‌های نابارور که قادر به تولید تخمک یا اسپرم نیستند، از طریق اهدای جنین قابل حل است. اما در برخی از مواقع اهدای تخمک یا اسپرم برای زوج‌های نابارور روش‌های آسان‌تری به نظر می‌رسد، اما قانون و به‌ویژه شرع درباره اهدای اسپرم ملاحظات جدی‌تری دارد. بنابراین یک‌کاسه کردن روش‌های نوین درمان ناباروری، ما را به بیراهه می‌برد. اما آنچه به صورت رسمی در مراکز درمان ناباروری پیشرفته کشور انجام می‌شود، اهدای جنین است. به این معنا که اگر زوجی توانایی باروری ندارد، از طریق زوج دیگری که اهدا‌کننده تخمک و اسپرم خودشان به صورت همزمان هستند، جنین تشکیل شده، اما آن جنین در داخل رحم مادر نابارور رشد می‌کند. این از منظر فقه شیعه نوعی از فرزند‌خواندگی است؛ اما برای اهدای تخمک ملاحظات بیشتری وجود دارد. اکثریت دهندگان تخمک در کشور بچه دارند و شوهر هم ندارند و می‌خواهند تخمک خود را اهدا کنند. چارچوب‌های قانونی این روش هم مشخص است. هرچند هنوز اجماع قطعی در بین مراجع و فقها درخصوص اهدای تخمک برای درمان ناباروری وجود ندارد؛ ولی اهدای اسپرم در کشور قانونی نیست و از نظر شرعی رد شده است. اهدای اسپرم روشی است که در کشورهای دیگر انجام می‌شود. از منظر پزشکی این روش مورد پذیرش است ولی با توجه به قوانین کشور که مبتنی بر شرع مقدس اسلام است، این روش در ایران غیرقانونی است.
از منظر پزشکی کدام یک از این روش‌ها بازدهی بهتری دارد؟
این روش‌ها را نباید با هم مقایسه کرد. هیچ‌کدام از این روش‌ها رقیب یکدیگر نیستند. به‌طورکلی شرایط بیمار نقش تعیین‌کننده‌ای در انتخاب روش‌های درمان ناباروری دارد. بدیهی است که به دلیل وجود قوانین مشخص در مورد اهدای جنین توصیه ما، درمان ناباروری با استفاده از این روش است. باید توجه داشت که نظارت بر روش‌های قانونی بسیار دقیق‌تر و راحت انجام می‌شود و این مسأله برای بیماران هم بسیار مفید است.
آیا تاکنون تلاشی برای جلب نظر مراجع تقلید و فقها به منظور ایجاد محمل‌های شرعی و قانونی روش‌های دیگر درمان ناباروری صورت گرفته است؟
متاسفانه در این زمینه از طرف جامعه پزشکی اقدامات لازم صورت نگرفته است. البته ما در نظام سلامت کشور موضوعات زمین‌مانده زیادی داریم؛ ولی در صورت توضیح مستندات علمی از سوی جامعه پزشکی و جهد بیشتر می‌توان روش‌های درمان ناباروری در کشور را از منظر قانونی و شرعی نظام‌مند کرد. این مسائل ابتدا باید به‌درستی طرح موضوع شود تا بتوان نظر واضح و مشخصی از فقها و مراجع بزرگوار در این خصوص کسب کرد.
اما روش‌های جدید درمان ناباروری جدا از چالش‌های قانونی، هزينه‌های بسیار بالایی هم دارد. موضوعی که عملا بهره‌مندی از این خدمات را برای بسیاری از زوج‌های نابارور غیرممکن می‌کند.
بله؛ درمان ناباروری هزینه‌های زیادی دارد. به‌خصوص روش نوین به دلیل شرایط درمان و داروهایی مصرفی بسیار هزینه‌بر است. اما در یکی، دو ‌سال اخیر با تغییر سیاست‌های جمعیتی کشور، بخشی از هزینه‌های درمان ناباروری تحت پوشش بیمه قرار گرفته‌است؛ ولی همچنان سهم پرداختی بیماران در این بخش بسیار بالاست.
یکی دیگر از موضوعاتی که در چند‌ سال اخیر متخصصان و فعالان حوزه سلامت مردان نسبت به آن هشدار داده‌اند، گسترش ناتوانی جنسی در بین مردان است. شما به‌عنوان عضو هیأت‌مدیره انجمن اورولوژی ایران شیوع این بیماری‌ها در کشور را تأیید می‌کنید؟
این مقوله در جامعه ما دو بخش حقیقی و کاذب دارد که متاسفانه با هم خلط شده‌اند؛ در این‌که در حال حاضر مشکلات و ناتوانی‌های جنسی چون انزال زودرس در بین مردان ایرانی بیماری شایعی است، هیچ تردیدی نیست؛ براساس آمار رسمی پنجمین دلیل عمده طلاق‌ها در کشور به دلیل مشکلات جنسی است. این موضوع را نمی‌توان انکار کرد. ولی جدا از شیوع این گروه از بیماری‌ها مشکل اصلی ما مباحث فرهنگی و نبود آموزش و آگاهی کافی در برخورد با این بیماری‌ها و اقدامات درمانی آن است. در بسیاری از خانواده‌ها به دلیل همان تابوهايی که پیش‌تر به آن اشاره شد، فرد بیمار تا آخر عمر با این مشکل سر می‌کند  یا به عبارت بهتر می‌سوزد و می‌سازد و به دلایل مختلف؛ چرا که مردان ایرانی از بیان بیماری خود شرمسار و عاجز هستند. البته در برخی موارد هم بیماران با مراجعه به پزشک می‌خواهند خیلی سریع درمان شوند که این خواسته نیز باز هم ریشه در همان مسائل فرهنگی و اجتماعی دارد. بارها دیده شده که این گروه از بیماران به دلیل تابوهای اجتماعی ترجیح می‌دهند به صورت غیرحضوری بیماری خود را درمان کنند. سودجویان و فرصت‌طلبان هم با شناسایی دقیق بازار هدف، با استفاده از تبلیغات، منطبق با میل بیماران با آنها برخورد می‌کنند. یکی از دلایل اصلی گرایش مردان مبتلا به ناتوانی جنسی به شبکه‌های ماهواره‌ای و تهیه دارو یا مشاوره همین موضوع است. متاسفانه بیشتر این داروها و تبلیغات هم هیچ نتیجه‌ای ندارد و حتی در بعضی از مواقع باعث بروز مشکلات بیشتر در بیمار می‌شود. به‌طورکلی برای کاهش مخاطرات و آسیب‌های ناشی از بیماری‌های جنسی باید بسیاری از باورهای غلط اجتماعی و فرهنگی ما تغییر کند.
سرطان پروستات یکی از بیماری‌های شایع مردان است. کشور ما از نظر میزان ابتلا و مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری چه وضعی دارد؟
شیوع این بیماری در کشور ما نرم متوسطی دارد؛ ولی در چند‌ سال گذشته به دلیل افزایش آگاهی عمومی مردان درخصوص روش‌های تشخیصی این بیماری، بخش زیادی از مبتلایان، با تشخیص زودهنگام به‌طور قطعی درمان می‌شوند. این بیماری به دلیل رشد بسیار کندی که دارد، فرصت زیادی را برای درمان به پزشک می‌دهد. تست P S A که با یک آزمایش خون بسیار ساده انجام می‌شود، تا ٥‌ سال زودتر می‌تواند ابتلا به این بیماری را مشخص کند. ٥‌ سال تشخیص زود‌هنگام برای درمان سرطان فرصت طلایی است. به همین دلیل هم در چند‌ سال گذشته میزان مرگ‌ومیر مردان در اثر ابتلا به این بیماری کاهش چشمگیری داشته است. البته مشکل پوشش بیمه‌ای داروی تام سولوزین و دیگر هم‌خانواده‌های این دارو همچنان در کشور وجود دارد. این گروه از داروها مصرف گسترده‌ای در کاهش علایم سرطان پروستات دارد؛ ولی به دلایلی همچنان بیمه‌ها از پوشش آنها خودداری می‌کنند. قیمت تولید داخل این دارو چیزی در حدود‌ هزار تومان برای هر کپسول است که بیماران در برخی از موارد باید این داروها را تا ٢‌سال هم به‌طور مرتب و روزانه مصرف کنند.
111/