نقش فقر در پدیده سرباز فراری
صادق الحسینی، کارشناس اقتصادی در این باره با اشاره به مالیات پنهان چند هزار میلیارد تومانی سربازان، می‌گوید: طبق پژوهش‌های انجام شده در آمریکا در سال‌های جنگ ویتنام سالانه هشت میلیارد دلار مالیات پنهان که تفاوت حداقل حقوق از حقوق سربازان به دولت است، پرداخت می‌شد. این در حالی است که پرداخت مالیات پنهان سربازان نیز بین 12 تا 15 هزار میلیارد تومان است.او با اشاره به ویژگی‌های سربازی در ایران می‌افزاید: سه ویژگی عدم رضایت، کار تقریبا بی‌مزد و رایگان و همچنین عدم امکان پیگیری مطلوبیت فردی و منافع شخصی باعث شده تا خدمت مقدس سربازی در ایران اجباری شمرده شود.
از این‌رو معتقدم که قطعا می‌بایست دروازه اجباری از بین برود و به سمت سربازی حرفه‌ای همچون روش قالب کشورهای دنیا پیش برویم. مشاور پیشین بانک جهانی، عوارض سربازی اجباری برای دولت و سیستم نظامی را مخرب و پرهزینه دانسته، تصریح می‌کند: در تحقیقاتی که موسسه جی‌ای او در خصوص هزینه‌های سربازی اجباری و سربازی حرفه‌ای پس از لغو سربازی اجباری آمریکا در 1973 انجام داد، دو اقتصاد‌دان اثبات کردند که هزینه‌های سربازگیری حرفه‌ای کمتر از سربازگیری اجباری است. از این رو استفاده بیش از حد از نیروی کار در خدمت سربازی به صورت اجباری در مقابل هزینه‌های هنگفت آموزشی برای آنها بازده اقتصادی ندارد.
خدمت سربازی هزینه است
عباس‌علی منصوری، نماینده مجلس شورای اسلامی با اشاره به ابعاد اقتصادی خدمت سربازی می‌افزاید: قبلا در قسمتی از لایحه بودجه پیشین تلاش کردند تا طرح خرید جریمه خدمت سربازی به صورت قسطی فراهم شود، اما با این حال نمایندگان توهم آقازادگی در مشمولین خدمت سربازی دارند، در صورتی که 80 درصد سربازان فراری در ایران متعلق به دهک‌های پایین جامعه هستند و قادر به پرداخت جریمه خدمت سربازی که 10 میلیون تومان است و هر ساله یک میلیون تومان به آن اضافه می‌شود نیستند. وی با اشاره به اینکه تمامی مشمولان خدمت سربازی دانشجو و دارای مهارت نیستند و خیلی از مشمولین خدمت مقدس طریقه زندگی را در سربازی یاد می‌گیرند، ادامه داد: البته مقایسه این خدمت در برابر دستمزد 60 تا 70 هزار تومانی که یک سرباز در طول 24 ماه خدمت دریافت می‌کند، ناچیز بوده و مجبور است از خانواده‌اش ماهانه 200 هزار تومان برای هزینه رفت‌وآمدش اخذ کند.
ایجاد امنیت مرزی
مهدی احمدی معین، کارشناس مرکز پژوهش‌های مجلس در حوزه خدمت سربازی هم با اعلام اینکه یکی از توجیهات نیروهای مسلح برای سربازگیری ایجاد امنیت مرزهاست، می‌افزاید: کشور ایران طولانی‌ترین مرزهای خشکی و آبی را با کشورهای همسایه‌ای دارد که عمدتا ناامن هستند؛ از این‌رو خدمت سربازی ابزاری برای فراهم کردن امنیت مرزهاست. او ادامه می‌دهد: با این حال به نظر می‌رسد که در طول سال‌ها هزینه‌های پنهانی برای سربازان و خانواده‌هایشان به صورت اجتماعی و اقتصادی به بار آورده و از این‌رو کشورهای پیشرفته در حال حاضر به دنبال دور نگه داشتن نیروی انسانی از جنگ بوده و به همین سبب ارتش‌های پیشرفته و بزرگ دنیا به سمت بهره‌گیری از سیستم‌های بدون سرنشین و هوشمند نظامی و سربازگیری حرفه‌ای‌اند که این سربازی داوطلبی در صورت تایید در دو ارزیابی توانمندی و انگیزه فردی اتفاق می‌افتد.
نامساعد بودن محیط سربازی، از علل فرار از خدمت است
معاون حقوقی و قضایی سازمان قضایی نیروهای مسلح هم با بیان اینکه بر اساس آمار، ایران سالم‌ترین نیروهای مسلح را در دنیا دارد، می‌افزاید: خوشبختانه با برنامه‌ریزی‌های سازمان قضایی و همکاری فرماندهان هر سال نسبت به سال قبل از آن شاهد کاهش بخشی از جرایم نیروهای مسلح هستیم. حجت الاسلام والمسلمین محمد مصدق درباره برنامه‌های پیشگیری از وقوع جرم در سازمان قضایی نیروهای مسلح بیان می‌کند: از سال ۱۳۷۶ تاکنون این موضوع بر اساس اصل ۱۵۶ قانون اساسی به طور جدی در دستور کار و برنامه‌های تمامی فرماندهان ارشد نیروهای مسلح کشور قرار گرفته است.
وی به علل فرار سربازان از خدمت اشاره کرده و می‌افزاید: ۱۱۴ علت برای وقوع جرم و فرار از خدمت سربازی در نیروهای مسلح احصاء شده است. مصدق با اشاره به حفظ جایگاه و قداست خدمت سربازی در گذشته، اضافه می‌کند: باید شرایطی فراهم شود که سرباز به خدمت در کشور و انجام آن افتخار کند نه این که دو سال خدمت وظیفه برای او ملال آور باشد. معاون سازمان قضایی نیروهای مسلح با تاکید بر اینکه یکی از علل فرار از خدمت سربازان نامساعد بودن محیط سربازی است، می‌گوید: شاید در برخی از موارد امکانات یگان محل خدمت یا برخی از سخت‌گیری‌ها موجب شود که سرباز اقدام به فرار کند، البته تا حدودی این مشکلات حل شده و شرایط مساعدتر از گذشته است، اما باید اقدامات بیشتری صورت گیرد.
وی با اشاره به بررسی میدانی و تحقیقات انجام شده از ۱۵۰ نفر سرباز فراری می‌افزاید: ۷۵ درصد از این افراد علت فرار خود را بی توجهی در یگان و ۱۷ درصد نیز سخت گیری عنوان کرده‌اند. از منظر قضایی بررسی پرونده افرادی که دفترچه خدمت گرفته و به خدمت می‌روند، اما پس از گرفتن دیگر باز نمی‌گردند مربوط به سازمان قضایی نیروهای مسلح است، اما افرادی که غیبت داشته و دفترچه نگرفته‌اند مرجع رسیدگی به جرم آنان محاکم عمومی دادگستری است. به گفته مصدق، ستاد کل نیروهای مسلح کشور با اجازه فرمانده معظم کل قوا بخشنامه‌ای صادر کرد که افرادی که بیش از هشت سال غیبت دارند و یا فراری محسوب می‌شوند از عفو معظم له برخودار شوند و یا کسانی که واجد شرایط باشند با پرداخت جریمه غیبت یا فرار تبرئه شوند.
75 درصد مشمولان غایب زیر دیپلم‌اند
در ادامه جانشین اداره منابع انسانی ستاد کل نیروهای مسلح با تشریح جزئیات بیشتر از نحوه جریمه ریالی مشمولان غایب از پیش‌بینی رقم قابل توجهی از درآمدهای حاصل از این طرح برای بهتر شدن شرایط سربازی کشور خبر داد و با اشاره به تصویب طرح جریمه ریالی مشمولان دارای بیش از هشت سال غیبت در کمیسیون تلفیق مجلس شورای اسلامی می‌گوید: این موضوع اخیرا در کمیسیون تلفیق مجلس به تصویب رسیده اما این هنوز قطعی نیست و باید به صحن علنی مجلس رفته و پس از تصویب به تایید شورای نگهبان نیز برسد. سردار موسی کمالی با تاکید بر اینکه برای جریمه این دسته از مشمولان حداقل‌ها و حداکثرهایی درنظرگرفته شده، ادامه می‌دهد: بر این اساس مبنای جرایم برای مشمولان دارای مدرک زیر دیپلم 10 میلیون تومان، مشمولان دارای مدرک دیپلم 15 میلیون تومان، مشمولان دارای مدرک فوق دیپلم 20 میلیون تومان، مشمولان دارای مدرک لیسانس 25 میلیون تومان، مشمولان دارای مدرک فوق لیسانس 30 میلیون تومان، مشمولان دارای مدرک دکترای غیرپزشکی 35 میلیون تومان، مشمولان دارای مدرک دکترای پزشکی 40 میلیون تومان و برای مشمولان دارای مدرک دکترای تخصصی 50 میلیون تومان تعیین شده است. او با بیان اینکه این رقم مبنا و حداقل جرایم بوده و به ازای هر سال غیبت 10 درصد به این مبلغ اضافه می‌شود، تصریح می‌کند: در حال حاضر طبق برآوردهایی که ما داشته‌ایم حداکثر زمان غیبت برای مشمولان زیر دیپلم و دیپلم 20 سال، مشمولان فوق دیپلم 17 سال، مشمولان دارای مدرک لیسانس و فوق لیسانس 15 سال، مشمولان دارای مدرک دکترای پزشکی 14 سال و … است که این حداکثر سنوات غیبت مشمولان است. کمالی با تاکید بر اینکه ما جوانان را برای پرداخت جریمه تشویق نمی‌کنیم و می‌خواهیم تکلیف سربازی خود را در اسرع وقت مشخص کنند ادامه می‌دهد: هیچ اصرار و تاکیدی برای پرداخت جریمه وجود ندارد مشمولان غایب می‌توانند همانند اکثر جوانانی که به سربازی رفتند بیایند و به سربازی بروند و ما هم از این موضوع استقبال می‌کنیم چرا که اولویت رفتن به سربازی است و سه محدودیتی که ذکر شد نیز برای سربازان وجود ندارد.
تشدید برخورد با مشمولان غایب
جانشین اداره منابع انسانی ستاد کل نیروهای مسلح با تاکید بر اینکه در سال 94 با برنامه ریزی‌های صورت گرفته با مشمولان غایب و مراکز به کارگیرنده آنها برخورد جدی صورت خواهد گرفت می‌گوید: مراکزی که اقدام به بکارگیری مشمولان غایب کرده باشند برای بار اول به ازای هر سرباز غایب ملزم به پرداخت هزینه سالانه یک سرباز و برای بار دوم و بالاتر ملزم به پرداخت هزینه سالانه 3 سرباز به ازای هر سرباز غایبی که به کار گرفته‌اند، خواهند شد. وی با اشاره به اینکه هزینه سالانه یک سرباز در سال جاری معادل 3.5 میلیون تومان است، می‌افزاید: در قانون پیش بینی شده که درآمد حاصل از طرح جریمه مشمولان دارای بیش از 8 سال غیبت 3 هزار میلیارد از محل درآمدهای این طرح به منظور تقویت بنیه دفاعی کشور هزینه شود که بهبود وضعیت سربازان و بهتر شدن شرایط آنان نیز در همین گروه جای می‌گیرد.
176/