اشتراک‌گذاری خانه، لوازم، انبار و …
شیوا سعیدی:مشکل کاهش منابع پدیده تازه‌ای نیست. به‌عنوان مثال با افزایش جمعیت و گسترش روند شهرنشینی یافتن محل سکونت سخت‌تر شده است. علاوه برآن پس از بحران مالی ٢٠٠٨ میلادی، بسیاری در سراسر جهان خانه‌های خود را از دست دادند، زیرا درآمدشان برای حفظ ملک کافی نبود. با وجود آن‌که این بحران درحال رفع‌شدن است، اما به‌نظر می‌رسد این رویداد، تاثیری ماندگار در زندگی مردم داشته است. به‌طوری که بسیاری از مصرف‌کنندگان اکنون ترجیح می‌دهند به جای خرید ملک و دارایی آن را اجاره کنند و به این ترتیب بسیاری از هزینه‌های جاری خود بکاهند.
این درحالی است که در سال ٢٠١٦ بسیاری از مردم مجبور خواهند شد در فضای کوچک‌تری زندگی کنند و به عبارت دیگر افراد بیشتری مجبور خواهند شد، خانه خود را با افراد خانواده‌شان شریک شوند. این امر نوعی فرهنگ استفاده از فضاهای فشرده و بی‌ثباتی در مالکیت یا گسترش فرهنگ عدم مالکیت را به دنبال خواهد داشت. درکشوری مانند انگلیس میزان املاک اجاره‌ای بین سال‌های ٢٠٠٠ تا ٢٠١٢ میلادی ٢,٥میلیون فقره افزایش یافته است. درمقابل فقط ٤٠٠هزارنفر صاحبخانه شده‌اند. در آمریکا بخش اعظم نسل جوان به اجاره‌کردن خانه روی آورده‌اند و برآورد می‌شود تا ٢٠٣٠ میلادی، تعداد خانوارهایی که صاحبخانه هستند، از ٦٣.٧ به ٦١.٣درصد برسد. این درحالی است که میزان املاک اجاره‌ای رشد قابل‌ملاحظه‌ای داشته است به‌گونه‌ای که ٤٧درصد انگلیسی‌ها در خانه‌های اجاره‌ای زندگی می‌کنند. ایران نیز از این موج تغییرات بی‌نصیب نمانده است. کاهش درآمدها سبب شده ٦٠درصد ایرانی‌ها اجاره‌نشین باشند و فقط ٤٠درصد صاحبخانه هستند. برخلاف کشورهای خارجی که به فرهنگ اشتراک در مسکن روی آورده‌اند، در ایران مردم با کاهش قدرت خرید به حاشیه‌نشینی هدایت شده‌اند. البته میزان خانه‌های اشتراکی در ایران هم نسبت به سال‌های گذشته روندی صعودی طی کرده است.
طبق اطلاعات تحقیق موسسه «مینتل»، تقریبا نیمی از مصرف‌کنندگان انگلیس درحال حاضر در املاک اجاره‌ای زندگی می‌کنند. حدود ٦٣درصد جمعیت افراد ٢٥ تا ٣٤ساله و ٥٥درصد ٣٤ تا ٤٤ساله قشر اجاره‌نشین را تشکیل می‌دهند و این روند درحال افزایش است. در نتیجه افزایش رقابت درحوزه اجاره، تعداد بیشتری از جوانان ترجیح می‌دهند همراه والدینشان و در خانه پدری زندگی کنند. تحقیقات مینتل نشان می‌دهد، در انگلیس ٣٧درصد افراد ١٦ تا ٣٤ساله همراه والدینشان، قیم یا افراد دیگری از خانواده زندگی می‌کنند. البته این موضوع تنها منحصر به انگلیس نیست و فضای زندگی خانوار در سراسر اروپا درحال کاهش است. دراین زمینه یورواستات گزارش می‌دهد در سال ٢٠١٤ میلادی، ٣٧درصد اسپانیایی‌های ٢٥ تا ٣٤ساله و ٤٧درصد ایتالیایی‌های ٢٥ تا ٣٤ساله در خانه والدینشان زندگی می‌کنند. با توجه به آنچه گفته شد، تعجبی ندارد که نسل جوان به دنبال راه‌حل‌های اقتصادی اشتراکی باشد.
فرهنگ اشتراک‌گذاری ماندگارتر و صرفه‌جویانه‌تر
دراین میان شرکت‌هایی که درحوزه اشتراک‌گذاری کالا و خدمات فعالیت می‌کنند، روی گسترش فعالیت‌های خود تمرکز کرده‌اند به‌طوری که شرکت‌های فعال دراین عرصه تاکنون یک‌میلیارد دلار درچین سرمایه‌گذاری کرده‌اند. Airbnb (وب‌سایتی برای یافتن اتاق کرایه‌ای) نیز فعالیت‌های خود را گسترش می‌دهد. دراین میان برنامه‌های نوپایی مانند Roost سعی دارد، بازاری برای خود دست‌وپا کند. با توجه به آن‌که زمان و فضا اکنون اهمیت بیشتری می‌یابند و درحقیقت به معنای سرمایه و پول به حساب می‌آیند. برهمین اساس تعداد کسب‌وکارهایی که به دنبال اجاره‌خانه، پارکینگ و فضای ذخیره و انبار هستند، روبه افزایش است.
در دنیایی که هر روز بیش‌ازپیش شهرنشینی در آن توسعه می‌یابد، فضا و سرمایه معنای متفاوتی پیدا کرده‌اند. به این ترتیب به جای صاحب خودروبودن، دسترسی به وسایل نقلیه درجامعه کنونی با معنی‌تر به‌نظر می‌رسد. تحقیقات موسسه مشاوره «ناویگانت» در سال ٢٠١٣ نشان داد، درآمد جهانی موسسات اشتراک‌گذاری خودرو به حدود یک‌میلیارد دلار رسیده است. علاوه برآن طبق گزارش موسسه مینتل بازار اجاره خودرو در روسیه طی ٢٠١٤ میلادی ٨,٤درصد رشد کرده است و تخمین زده می‌شود تا پایان ٢٠١٥ میلادی نیز ٨.١درصد دیگر رشد کند.
این بخشی از یک روند وسیع‌تر است که نشان می‌دهد فرهنگ اشتراک‌گذاری، ماندگارتر و صرفه‌جویانه‌تر است. درحقیقت تحقیق مینتل نشان داد ٥٧درصد مصرف‌کنندگان انگلیسی همیشه یا گاهی‌اوقات ترجیح می‌دهند به جای خرید اشیا و لوازم آن را قرض بگیرند. ٣٤درصد نیز در فستیوال‌های بزرگ تعویض کالا حاضر می‌شوند و اشیا و لوازمی را که دیگر به آن نیازی ندارند، با دیگران تعویض می‌کنند. همچنین ٢٤درصد نسل جوان آمریکا به جای استفاده از هتل، یک شب را در خانه‌ای اشتراکی یا اجاره‌ای سپری کرده اند.
فشار به فضای موجود همچنین نیاز به طراحی مبلمان و فضای ذخیره‌سازی خاص را ایجاد می‌کند. تحقیق مینتل نشان می‌دهد ٣٥درصد مصرف‌کنندگان انگلیسی فضای کافی برای بسیاری از لوازم آشپزی و شیرینی‌پزی را دراختیار ندارند. حدود یک‌چهارم جمعیت(٢٢درصد) نیز اعلام کرده‌اند فضای اضافی برای ذخیره‌سازی دلیل اصلی خرید مبلمان تازه است. این مشکلات نیازمند بسته‌بندی هوشمندتر و کوچک‌تر است. درحقیقت ٢١درصد مصرف‌کنندگان انگلیسی بسته‌های کوچک را ترجیح می‌دهند، زیرا بسته‌های بزرگ فضای بیشتری را به خود اختصاص می‌دهد. دراین میان ٢٢درصد مصرف‌کنندگان آمریکایی کالاها را براساس سهولت انبارکردن آنها می‌خرند.
اجاره پارکینگ بلااستفاده در فرانسه و اسپانیا
گسترش برنامه «اوبر» به افزایش اعتراضات و رقابت‌هایی منجر شده است. بدون توجه به آن‌که آیا قانون‌های جدید از گسترش این برنامه جلوگیری خواهد کرد یا خیر، چنین مدل اشتراک‌گذاری در فضای اقتصادی کنونی ماندگار خواهد بود. توسعه و تحولات در اقتصاد اشتراک‌گذاری هر روز ادامه دارد. آنها به شکل برنامه‌هایی مانند Maaxi در لندن نمایان می‌شوند. این برنامه به مشتریان اجازه می‌دهد در تاکسی‌های سیاه لندن یک صندلی رزرو کنند. سیستم‌های اشتراک‌گذاری مانند Scooterino نیز در رم پایتخت ایتالیا به کار می‌روند. در این سیستم از مدل اشتراک‌گذاری اسکوترسواری برای کاهش بار ترافیکی شهر استفاده شده است. برندهای هوشمند خودروسازی نیز هوشمندانه از این مدل استفاده می‌کنند. به‌عنوان مثال، خودروسازی فورد برنامه‌های اشتراک‌گذاری خودرو را در برخی شهرهای آمریکا اجرا می‌کند.
تمام این موارد دسترسی، قابلیت‌های مختلف و سهولت را با یکدیگر ترکیب می‌کنند. بنابراین شاهد تحولات جداگانه در باشگاه‌های اجاره خودرو برای تفریح (مدل‌هایی با سرعت کم یا خودروهایی کلاسیک) در آخر هفته‌ها و تعطیلات محبوبیت پیدا کرده‌اند. با توجه به آن‌که موضوع استفاده از فضا اهمیت خاصی دارد، باید منتظر بود برنامه‌های بیشتری در این راستا عرضه شود، مانند Pakego در فرانسه و LetMeSpace در اسپانیا. این برنامه‌ها به مردم کمک می‌کند از فضاهای پارکینگ استفاده نشده خود و با اجاره‌دادن آن به درآمد دست یابند.
در بخش زیبایی نیز شاهد رشد کسب‌وکارهایی هستیم که حتی لاک ناخن را اجاره می‌دهند. همچنین مردم بیشتری برای استفاده نامحدود از باشگاه، کلوب و سالن‌های زیبایی در ماه یا سال اشتیاق نشان می‌دهند. محصولات Mono dose (یک‌بار استفاده) میان خرده‌فروشان بسیار محبوب شده است زیرا فضا، انرژی و مواد اولیه کمتری استفاده می‌کنند.
نفوذ فرهنگ اشتراک در صنعت تفریحات
با توجه به آن‌که فضای داخل و خارج خانه‌ها توجهات را به خود جلب کرده، شرکت‌های ادغامی مانند Roost در آمریکا و LetMeSpace در اسپانیا با کمک به مشتریان در یافتن فضای پارکینگ و ذخیره‌سازی در محله‌شان فعالیت می‌کنند. در هنگ‌کنگ برنامه نوپای StuffGenie فضای ذخیره‌سازی را به اضافه حمل بار به خانه، محل کار یا هر نقطه‌ای که آنها تعیین کنند را تامین می‌کند. به این ترتیب مردم فضا را اجاره نمی‌کنند، بلکه وسایل و اشیایی را اجاره می‌کنند که در خانه‌ها استفاده می‌شود. درهمین ارتباط خرده‌فروشی فرانسوی Mr.Bricolage’s La Dépanne یک بستر اشتراک‌گذاری برای ابزار معرفی کرده است.
برنامه Rentomojo درهند نیز یک بستر آنلاین برای بکار‌گیری مبلمان، لوازم خانگی و ابزارهای خانگی است. همچنین Airbnb سبب شده خانه‌های آمریکایی به‌عنوان بخشی از فضای استراحت به اشتراک گذاشته شود، اما برنامه انگلیسی Vrumi یک گام جلوتر رفته و نشان می‌دهد چگونه این روند برای کسب‌وکارها نیز کاربرد دارد. این بستر به مردم کمک می‌کند اتاق‌های بی‌استفاده در منزلشان را به‌عنوان دفتر کار یا اتاق‌های جلسه به‌طور روزانه اجاره دهند.
ازسوی دیگر نگرانی درباره کمبود فضا در خانوارهایی که سه نسل درکنار هم در آن زندگی می‌کنند، سبب شده لوازم منزل و مبلمان با قابلیت‌های مختلف عرضه شود. برخی شرکت‌ها مانند Folditure دیوارهای کاذب تولید می‌کنند که می‌تواند به‌عنوان مبلمان نیز به کار رود. همچنین شرکت Kivoand Meccano Home با ارایه راه‌حل‌های هوشمندانه و قابل انطباق و صرفه‌جویی در فضا بسیار محبوب شده است.
فضای ذخیره‌سازی ابر نیز در بخش فناوری پیشرفت‌های بسیاری کرده است. این فناوری هم مالکیت محصولات حوزه فناوری را از بین برده است.
محبوبیت غذاهای یک نفره
همه این روندها را می‌توان در بقیه محصولات مصرفی نیز مشاهده کرد. امروزه بسته‌های مواد غذایی یک‌نفره یا یک‌بار مصرف بسیار رواج یافته است. به‌عنوان مثال پیتزاهای یک‌نفره برای یک وعده غذایی که فضای کمتری نیز اشغال می‌کند، محبوبیت بیشتری پیدا خواهد کرد و براین اساس نوآوری‌های بیشتر مانند مینی‌بستنی و مینی‌کیک با توجه به سلامت افراد تولید می‌شوند. ازسوی دیگر در بخش تفریح و سفر نیز این روند پیشرفت‌های بسیاری کرده است. یکی از نوآوری‌ها در این زمینه Hotel Bank در آنتروپ بلژیک است که کمدهایی با تعداد محدودی لباس دراختیار میهمانان قرار می‌دهد و آنان می‌توانند آن را اجاره کنند. به این ترتیب کل فلسفه چمدان بستن برای سفر معنی دیگری خواهد یافت. این چمدان را می‌توان با تعداد محدود لباس و زیورآلات از پیش انتخاب شده، عوض کرد. به این ترتیب شاهد آن هستیم که فشار بر منابع سبب می‌شود این روند (شهرنشینی، اجاره‌نشینی و خانه‌های چند نسلی) سالانه رشد اندک اما خزنده داشته باشند. اما صرفه‌جویی در زمان و فضا به نشانه‌هایی از هوشمندشدن جهان تبدیل می‌شوند.
179/