باز اين چه شورش است

در شهرهاي ايران اقوام سني، جداگانه براي سالار شهيدان عزاداري مي‌كرده‌اند؛ به گونه‌اي كه با سوگواري شيعيان همانندي‌هاي بسياري دارد. امروزه روضه‌خواني و مداحي نسبت به ديگر آيين‌هاي مرسوم، همچون تعزيه‌خواني، از توجه بيشتري برخوردار است.
پيدايش عزاداري رسمي و علني براي امام حسين عليه السلام از زمان آل بويه شكل گرفت. پادشاهان سلجوقي نيز از دوستداران ائمه شيعه بودند. ملك‌شاه به همراه خواجه نظام در سال 479ه‍ . ق به زيارت كاظمين، نجف و كربلا رفت.
با روي كار آمدن دولت صفويه و تبديل مملكت به كشوري شيعي و مقتدر، سرودن شعر در مدح و رثاي ائمه و شهداي كربلا براي شاعران افتخاري بس بزرگ به شمار مي‌رفت كه بر آينده‎ آيين سوگواري محرم تأثير فراواني داشت. در اين زمان، ملا حسين كاشفي، كتاب روضه الشهدا را نگاشت و قوه‎ محركه‌‎اي براي پيدايش مراسم محرم شد كه از بطن آن، سبك تازه‎اي از فعاليت به نام روضه‎‌خواني پديد آمد كه به نوعي دو قرن و نيم بعد، اين سبك به منزله‎ رشته‎‌اي درآمد كه به وسيله‎ آن، اشعار غنايي و متون و نمايش‎هاي تعزيه به هم بافته شدند.
از عزاداري در دوره افشار و زند گزارش‌هاي مهمي نقل شده است. بر اساس اين گزارش‌ها، شروع تعزيه خواني مربوط به دوره كريم خان است. در عصر قاجار، خون‌آلود كردن سر و صورت با تيغ و قمه زدن به فرق سر به مراسم سينه‌زني افزوده شد.
اين سير تاريخي تا زمان قاجاريه همچنان ادامه يافت. در دوره رضاشاه پهلوي، با آنكه او با تظاهر شديد به حمايت از تشيع و علما و مظاهر تشيع و به راه انداختن دسته و همراهي با عزاداران توانسته بود حكومت را به دست بگيرد، ولي در نيمه دوم حكومتش به شدت با عزاداري مبارزه و آن را ممنوع اعلام كرد. در زمان پهلوي دوم، ممنوعيت عزاداري برداشته شد و مردم توانستند آزادانه عزاداري كنند.
يزد
در استان يزد، به ويژه اقليت‌هاي مذهبي و اهل سنت شهرستان با سياه پوش كردن هر كوي و برزن، به استقبال محرم مي‌روند. آيين عزاداري سنتي مردم استان يزد به مناسبت شهادت امام حسين عليه السلام ، 10 روز مانده به ماه محرم با عنوان «بهرشهيد» آغاز مي‌شود و تا پايان ماه صفر ادامه مي‌يابد. در آيين «بهرشهيد» كه تا اول ماه محرم ادامه دارد، هياتي متشكل از جوانان و نوجوانان شهر به خانه مردم، مراجعه و اشعاري را در سوگ امام حسين عليه السلام و ياران با وفايش زمزمه مي‌كنند. دو روز مانده به محرم، آيين « پرسه» برپا مي‌شود و مردم در قالب هيات عزاداري در سطح شهر حركت مي‌كنند و اشعاري در رثاي علي‌اكبر عليه السلام مي‌خوانند. براي آغاز عزاداري ماه محرم هر شب يكي از وعاظ با خواندن ذكر و كلماتي، با عنوان «شاه كشيدن» مراسم را آغاز مي‌كند. پس از انجام اين مراسم، شماري از عزاداران از جمله سادات و پيرمردان، با عنوان « ياران عزا»، دور هم جمع مي‌شوند و به آرامي ترجيع‌بند معروف محتشم كاشاني را مي‌خوانند.
آيين نخل‌برداري شكوه عزاداري مردم سرزمين بادها و بادگيرها در سوگواري روز عاشورا است. در يزد، نخل را به شكل تابوت سيدالشهدا يا نمادي از يكي از شهداي كربلا درمي‌آورند. نخل از جنس چوب و به شكل برگ درخت يا سرو است.
هر سال با آغاز محرم، بسياري از زرتشتيان يزد همپاي مسلمانان به عزاداري مي‌پردازند. شيوه عزاداري زرتشتيان با شيعيان كمي متفاوت است. آنها در آيين خود پوشيدن لباس سفيد را مقدس مي‌دانند. زنان و مردان سپيدپوش زرتشتي با حضور در آتشكده گرد هم مي‌آيند و براي امام حسين عليه السلام و يارانش به سوگواري مي‌پردازند. آنها امام حسين(ع) را داماد ايراني‌ها مي‌دانند، چون پس از جنگ اعراب و ايران در پايان دوره ساساني شاهدخت شهربانو به همسري فرزند علي عليه السلام در آمد. آنها به داشتن داماد شجاعي چون امام حسين عليه السلام افتخار مي‌كنند و نسبت به وي احترام و ارادت خاصي قائلند.
در مراسم زرتشتيان غذاهاي زيادي پخته مي‌شود و آنان مانند هم‌وطنان مسلمان‌شان نذري مي‌دهند. زرتشتيان با خواندن دعا و طلب ادامه راه آزادگان دنيا، مراسم خود را برگزار مي‌كنند. هر سال زرتشتيان زيادي از شهرهاي بافق، ميبد، تفت، مهريز و بهاباد به يزد مي‌آيند تا در مراسم عزاداري امام حسين عليه السلام شركت كنند.
شيراز
مردم شيراز از قديم تاكنون به شعائر مذهبي به ويژه عزاداري امام حسين (ع) اشتياق فراواني داشتند. با فرارسيدن ماه محرم، حسينيه‌ها و تكيه‌ها و ديگر اماكني كه مركز اقامه مجالس عزاداري است، به شيوه زيبايي با اشعار محتشم و سلام‌هاي زيارت عاشورا، سياه‌پوش مي‌شوند و از اول ماه محرم مجالس روضه‌خواني را آغاز مي‌كنند.
دسته‌هاي عزاداري اين شهر كه بيشتر در قالب دسته‌هاي زنجيرزن و سينه‌زن هستند از شب اول ماه محرم آغاز شده و تا شب يازدهم حركت آنها ادامه دارد. با نزديك شدن به شب عاشورا، بر شمار دسته‌ها و عزاداران افزوده مي‌شود. دسته‌هاي عزادار علاوه بر رفتن به برخي مجالس و مراكز عزاداري معروف شهر و ديدار با علماي معروف شيراز به سمت زيارت امامزادگان شيراز مانند احمد بن موسي معروف به شاه چراغ عليه السلام و سيد امير محمد عابد و سيد علاءالدين حسين و ابن حمزه مي‌روند و در صحن به عزاداري مي‌پردازند.
از جمله مراسم زيباي اين شهر مي‌توان به عزاداري اصناف و بازاريان، نيروهاي انتظامي و بسيج و عزاداري هيات كربلايي‌هاي مقيم شيراز اشاره كرد. عزاداران در شام غريبان با سياه‌پوشي و ماليدن گِل به سر، با پاي برهنه و درحالي‌كه شمع روشني در دست دارند و نوحه‌سرايي مي‌كنند، به حرم احمد بن‌موسي عليه السلام مي‌روند.
قزوين
شيعيان قزوين با فرارسيدن ماه محرم تكيه‌ها، مسجدها و حسينيه‌ها را سياه‌پوش و هيات‌هاي مذهبي استان قزوين نيز براي تجليل از سيدالشهدا و مقام ممتاز علمدار كربلا حضرت ابوالفضل عليه السلام علامتي، تهيه و به هنگام عزاداري علامت و چهل چراغ را پيشاپيش هيات حمل مي‌كنند. شهر قزوين بيش از 50 هيات دارد كه از شب اول محرم به ويژه در شب ششم مراسم عزاداري خود را به شكل باشكوهي آغاز مي‌كنند.
اين هيات‌هاي عزاداري در شب هفتم به سمت امامزاده علي عليه السلام و شب هشتم به طرف امامزاده محمد عليه السلام و شب نهم و دهم به طرف امامزاده حسين عليه السلام حركت مي‌كنند و به عزاداري و عرض تسليت مي‌پردازند. در روز عاشورا نيز اين هيات‌ها به طور دسته جمعي در جايي جمع مي‌شوند و به همراه جمعيت فراواني حركت مي‌كنند. نخست به چند مجلس شهر مي‌روند. سپس به سمت امامزاده حسين عليه السلام به راه مي‌افتند و عزاداري مي‌كنند.
خراسان
مردم خراسان با برگزاري مراسم عزاداري به بزرگداشت محرم مي‌پردازند. در ماه محرم، تمام شهرهاي خراسان سياه‌پوش مي‌شوند در اين بين شيعيان زيديه در عزاي زيد بن علي و يحيي فرزند زيد سوگواري مي‌كنند. آن‌گاه‌ كه از شدت اختناق و وحشت حاكمان اموي كاسته شد، مردم احساس امنيت و هفت شبانه روز در مناطق دور و نزديك براي يحيي سوگواري كردند و از شدت تأثر، در عزاي وي جامه‌هاي سياه پوشيدند. سالي‌ كه يحيي شهيد شد، هر نوزادي ‌كه در خراسان و اطراف آن به دنيا مي‌آمد، نامش را يحيي يا زيد مي‌گذاشتند.  پوشيدن لباس‌هاي سياه در مصيبت‌ها، از سياه‌پوشي خراسانيان در عزاي يحيي آغاز شده و تاكنون به يادگار مانده است. اين‌گونه حركت، در شهرهاي خراسان، بيانگر همدردي مشترك شيعه و سني در عزاداري زيد بوده است.
اصفهان
اصفهان از شهرهاي معروف ايران است كه علاوه بر شيعيان، اقليت‌هاي مذهبي بسياري در آنجا زندگي مي‌كنند.
با آغاز ماه محرم، همه مسجدها، تكيه‌ها و هيات‌هاي مذهبي، به نشانه فرا رسيدن ماه محرم سياه پوش مي‌شوند و پرده‌هاي بزرگي را كه روي آن وقايع كربلا چاپ شده است، آويزان مي‌كنند.
دسته‌هاي عزاداري اين شهر به شكل وسيعي در همه محله‌ها حضور دارند كه در ماه محرم عزاداري گسترده‌اي را به نمايش مي‌گذارند. بيشتر دسته‌ها در دهه اول محرم حركت مي‌كنند و به حسينيه‌ها و زيارت امامزاده‌ها و قبور علماي بزرگ، از جمله ملا محمدباقر مجلسي و سيد محمدباقر شفتي ويا به خانه علماي معروف و محترم شهر مي‌روند و در آنجا مجلس روضه و سينه‌زني و زنجيرزني را برپا مي‌كنند؛اقليت‌هاي مذهبي، مانند سنيان اصفهان، همانند شيعيان در برخي مكان‌ها به آن پايبندند.
كرمان
در تعزيه‌هايي كه در شهر كرمان برگزار مي‌شود، همه مراحل واقعه كربلا به تصوير كشيده مي‌شود. زرتشتيان كرمان براي مراسم سوگواري امام حسين عليه السلام احترام زيادي قائلند و در اين باب مراسم ويژه‌اي را برگزار مي‌كنند.
در ميان سينه‌زنان هيات‌هاي مذهبي اين شهر، افزون بر اقليت ارمني، هم‌وطنان زرتشتي نيز حضور دارند. زرتشتيان و ارامنه در كنار هم عزاداري مي‌كنند. اين اقليت‌ها با يكديگر مأنوس هستند و همان غذاهاي مرسوم محرم را در كنار هم مي‌خورند. حتي بعضي از اين عزيزان مقداري از غذاي مراسم امام حسين عليه السلام را براي تبرك در طول سال نگهداري و در غذاي سالانه‌شان استفاده مي‌كنند.
گيلان
باور خاص مردم به حضرت ابوالفضل‌العباس عليه السلام ، علي‌اكبر عليه السلام ، علي‌اصغر عليه السلام ، حربن يزيد رياحي و زنان و كودكان سيدالشهدا عليهم السلام در اين ايام و برگزاري آيين‌هاي ويژه سوگواري به نام آنان، نمونه‌اي از باور‌هاي مذهبي مردم اين استان است. يكي از آيين‌هاي عزاداري در اين ماه، علم‌بندي است كه از يك روز مانده به ماه محرم تا روز هفتم اين ماه در مناطق شهري و روستايي استان گيلان برگزار مي‌شود.
پخت نوعي شيريني به نام «ككه» يا «كشته»، دادن شربت و نصب منبع‌هاي آب در اطراف مسجدها و سطح شهر، اطعام‌دهي، پرداخت نذورات، راه‌اندازي علم و كتل، نخل‌برداري و حمل پرچم‌هاي سبز با عبارت‌هاي «يا حسين شهيد» به وسيله كودكان و نوجوانان و سقا شدن كودكان سياه‌پوش با عنوان نذر حضرت علي‌اصغر عليه السلام ، از جمله جلوه‌هاي زيباي آيين‌هاي سوگواري در اين منطقه است.
كهگيلويه و بويراحمد
نماد‌هايي از كربلا و ضريح شش گوشه‌ امام حسين عليه السلام و فرزند عزيزش حضرت علي‌‌اكبر عليه السلام ساخته شده  ‌از آلومينيوم و چوب و نصب چراغ‌هايي با رنگ‌هاي مختلف، به مراسم اين شهر زيبايي خاصي مي‌بخشد. اين نمادهاي مذهبي كه روي پايه‌هاي فلزي، در شهر ياسوج، گردانده و سياه‌چادرهايي كه با پارچه‌هاي سبز و سياه پوشيده مي‌شود، حكايت از رويداد عظيم تاريخي عاشورا و صحراي كربلا دارد.
در آيين‌هاي عزاداري ابا عبدا… الحسين عليه السلام ، هر شب در اين سياه چادرها، خار و خاشاك‌ به آتش كشيده مي‌شود كه نشان‌دهنده گوشه‌هايي از صحنه كربلا و اسارت حضرت زينب عليها السلام و امام سجاد عليه السلام است. برگزاري نمايش‌هايي از صحنه‌هاي كربلا، به ويژه شهادت امام‌حسين (ع) و يارانش از ديگر برنامه‌هاي عزاداري در اين منطقه است.
سيستان و بلوچستان
مردم اهل تسنن در بلوچستان با آغاز ماه محرم خود را در سوگ سرور و سالار شهيدان سهيم مي‌دانند و با اجراي برنامه‌هاي سخنراني در محافل مذهبي، به استقبال اين ماه مي‌روند.در بلوچستان ايران، در ايام ماه محرم، بيشتر كساني كه از وضعيت اقتصادي بهتري برخوردارند، با دادن خيرات و صدقه به نيازمندان و يتيمان و با ذبح بز و گوسفند و توزيع آن در ميان خانواده‌هاي كم درآمد و بي‌بضاعت، از ثواب اين ماه بهره مي‌برند.
بيشتر اهالي بلوچستان و اهل تسنن روزهاي تاسوعا و عاشورا روزه مي‌گيرند. آنها بر اين باورند كه گرفتن روزه در اين ايام، ثواب بسياري دارد.
پخت انواع غذاهاي محلي مانند حلوا، خورشت و برنج و همچنين توزيع شير و خرما ميان خانواده‌هاي كم درآمد از ديگر آيين‌هاي روزهاي تاسوعا و عاشورا در بلوچستان است. همچنين بيشتر زنان با پختن غذاهاي خوشمزه و بردن انواع غذاها به مسجدها سعي دارند خود را از ثواب اين روزها بهره‌مند سازند.

179/